ikkinchisi qabul qilib olishi natijasida em as, balk i tu rli xalqlar hayotida
o ‘xshash!iklar mavjudligi oqibatida yuzaga kclgan.
“ Sayyor sujet” nazariyasi adabiyotshunoslikda qiyosiy-tarixiy m aktab deb
atalgan yo‘nal¡shga oid “ta ’limot’ïardan biri edi. Rossiyada bu maktabga akademik
A .N . Veselovskiy asos solgan b o lib , u, u m u m an , tu rli xalqlar orasidagi
m ad an iy aloqalarni o 'rg a n is h va ularning adabiy -nazariy ishlarda tarixiy
zaru rü g in i isbotlash so h asid a k o ‘p foydali x izm atlar ham qilgan. “Sayyor
su je t” nazariyasi qiyosiy-tarixiy m aktabning z a if va soxta “t a ’lim o t”laridan
biri edi. Sujetni adabiy m aterialn in g butun g‘oyaviy-badiiy boyligini hisobga
o ig a n , uning ijtim oiy-tarixiy m azm unini to ‘g ‘ri tu sh u n g an , h ar bir milliy
adabiyo t oldiga m uayyan davrda qo‘yilgan vazifalarni yorqin tasaw u r qilgan
holdag ina, qiyosiy-tarixiy tarzd a o ‘rganish m um kin.
“ Sayyor sujet” nazariyasi adabiy materíalga b u n d ay yondashishni k o'zd a
tu tm ag an lig i sababli unga am al qilish natijasida badiiy asarlar tahlili o ‘rnini
o ‘xshash tafsilotlar va v o q e a la r qidirish egallab q o lar ham da bunday qidirish
o ‘sh a asarlar m azm uni va aham iyati haqidagi U ishunchani hech narsa bilan
bo y itm as edi. Zaifligiga, xatoligiga qaram ay, “sayyor sujet” nazariyasi uzoq
y illa r davom ida adab iy o tsh u n o slik ishlarida k atta o ‘rin tu tib keldi. O lim lar
faqat XX asrda uning asossizligini isbotlab berdilar.
Y ozuvchining ja h o n m ad an iy a ti xazinasiga q o ‘shadigan milliy hissasi
tasvirlanayotgan ijtim oiy ziddiyat mohiyatiga m uvofiq keladigan voqealar
">qimini qanchalik keng va a n iq yoritganiga, aks ettirishning t a ’sirchanligiga
og‘liq.
D ik kens ja n o b D o m b in in g oilaviy hayotidagi zid d iy atn i tasvirlar ekan,
1 va tabaq achilik u rf-o d a tla ri hukm ronligi kishilarni shikastlab qo'yishi,
u la rn in g tu rm ushdagi en g e z g u , m uqaddas h o d isalar, xususan. rnuhabbat
haqidagi qarashlarini soxtalashtirib yuborishi to ¿g ‘r¡s¡dagi fikm i ilgari suradi.
Sujet oqim ida ayrim o ‘xshashliklar b o ‘lsa-da, h a r b ir no d ir adabiy asar
m illiy va tarixiy o ‘ziga xosligi bilan bir-biridan farqlanib turadi. Ijtimoiy
ziddiyatlar tasviridagi va m uallifning ulaiga bo‘lgan m unosabatini ií'odalashdagi
b u o ‘ziga xoslik adabiy asa rla r sujetining m uayyan xususiyatini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: