Aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

«MEHROBDAN  CHAYON»  ROMANIDAN 
BOBLAR
Baxmalbofda  faqir  bir  oila
Anvar  1267-inchi  hijriya  miyonalarida
1
  Qo‘qonning 
Baxmalbof  mahallasida  faqir  bir  oilada  dunyog‘a  keldi. 
Onalar  tuqqan  bolalarini  sizga  «tilab-tilab  olgan  falonim» 
deb, otalar «xudoy bergan o‘g‘ulcha» deb taqdim etadirlar. 
Ammo bizning Anvar bo‘lsa onasining «tilab-tilab olg‘ani» 
emas  va  otasi  ham  uni  «o‘g‘ulchag‘a»  hisoblamag‘an  edi. 
Ota sining  kasbi  bo‘yoqchiliq,  hamisha  yarim  belidan  nil 
suvig‘a cho‘milib yotqan bir kambag‘al va bir qarich, ikki 
qarich  bolalardan  beshtasiga  dada  edi.  Shu  besh  bola ning 
yonig‘a  izzatsiz,  hurmatsiz  oltinchi  «mehmon»  bo‘lib, 
biz ning  Anvar  qo‘shildi.  Ya’ni  Anvar  tilab  oling‘an  bola 
emas,  dadasi  bilan  onasining  tilaklariga  qarshi,  faqat  ular-
ning  baxtsizlik  va  qashshoqliqlarig‘a  xizmat  qilg‘uchi 
bo‘lib tug‘ildi. 
1
 Milodiy hisob bilan 1850–51-yillar o‘rtalarida.

---

253
Bola tilab olinsa, so‘yinch-quvonch, nog‘orachi-surnay-
chi  va  shunga  o‘xshash  cho‘zma-chalpak,  is  charog‘  ma -
rosimlari nuqsonsiz ijro etiladir. Ammo Anvarning dunyo-
g‘a  kelishi  munday  marosim,  tantanalar  va  orzu-havaslar 
bilan  bus-butun  aloqasiz  edi.  Masalan,  onasi  o‘z  yonig‘a 
doya  chaqirib  takallufl anmadi,  to‘ng‘uch  qizi  Nodira ning 
ko‘magida  tug‘di;  bolalarini  qo‘ni-qo‘shnig‘a  so‘yinchi 
uchun chiqarmadi. Chunki qo‘shnilarning «qaysi holingg‘a 
tug‘ding?» yoki «o‘zi o‘lgur it mijozmi?» deb ta’na qilish-
laridan cho‘chidi.
Shu  holda  yeti-sakkiz  kunlab  Anvarning  dunyog‘a 
«tash rifi »  sir  bo‘lib  kechdi.  Anvar  ohorliq  yangi  yo‘rgak 
ko‘rma ganidek, og‘alaridan birining eski beshigiga to‘qqu-
zinchi kun belandi emas, tiqildi.
Anvarning  «chillasi  charog‘  ko‘rmagan»  bo‘lsa,  hech 
boki  yo‘qdir,  biroq  yigirma  kunlab  beshikda  ismsiz  yoti-
shi qiziqdir, chunki yangi «qadrlik mehmon»ga ot qo‘yish 
na  otasining  esiga  va  na  onasining  xotirig‘a  kelgan  edi. 
Oradan yigir ma kun o‘tsaku, bolag‘a ism qo‘ymasalar, deb 
ota-onani  ayblash  og‘ir.  Balki  Salim  bo‘yoqchining  tirik-
chilikdan  qo‘li  bo‘shamag‘andir.  Anorbibining  bo‘lsa  olti 
bolaning xarxa shasidan qulog‘i tinchimay miyasi suyulgan-
dir, harholda bu «qadrlik» bolaning oti muhtaram mahalla 
imomi  tarafi dan  qo‘yilmaganidek,  ota-ona  tomonlaridan 
ham nasib bo‘lmadi. Ism qo‘yish vazifasini yigirma ikkin-
chi kunlarda o‘n ikki yoshliq Nodira ado qildi.
Nodira  o‘z  yaqinlaridag‘i  maxdumlardan  birining  bolasi-
ni yaxshi kiyimi, ayniqsa, yoqimli eshitilgan «Anvar» ismig a 
suqlanib, havaslanib yurar edi. O‘ylab-netib turmadi-da, yangi 
chaqaloq  ukasining  otini  ham  «Anvar»  deb  atadi  va  beshik-
da  chalqancha  yotib,  nursiz  qora  ko‘zlari  bilan  dadasining 
faqir  hayotig‘a  «razm  qo‘yg‘an»  bu  chaqaloq ning  tevaragi-
dan aylanib, «Anvarjon, Anvarjon!» – deb xitob qila bosh-
ladi. Shuni ham aytib qo‘yish kerakki, Anvarning dunyog‘a 

---

254
kelishini  birdan  bir  tabrik  etib  so‘yingan  shu  Nodira  edi. 
So‘ngroq  yana  unga  onaliq  martabasida  qolg‘uchi,  hatto, 
shu  kungacha  Anvarning  eng  mehribon  kishisi  bo‘lib 
kelguchi yana shu Nodiradir.
Shu  yo‘sun  Salim  bo‘yoqchining  mavridsiz  laylaklari 
ichida bemahal g‘urrak bo‘lib Anvar ham yashay boshladi. 
Bolalari ko‘paygani sayin Salim akaning ishi ham keyinga 
ketkanidek,  kundan  kun  ehtiyojdan  ehtiyojg‘a  o‘tib  borar 
edi. Anvar uch yoshqa kirganda, besh yillardan beri Salim 
akaga yopishib olg‘an bobosir kasali uning yoqasidan olib 
yiqitishg‘a  muvaff aq  bo‘ldi.  Ya’ni  Salim  aka  qonsirab, 
darmonsizlanib  yotib  qoldi.  Muolajaga  pul  kerak,  mundan 
ham  ilgari  oilaning  umumiy  kasali  bo‘lg‘an  oziqqa  ham 
shu  narsa  kerak.  Salim  bo‘yoqchi  sarmoyasidagi  nil,  tuz 
va o‘xshash dastmoyalarni sotib muolaja qildirg‘an bo‘ldi. 
Dard  ancha  ulg‘aygan  edi.  Bu  chiqimlar  foyda  o‘rnig‘a 
zarar  keltirdilar.  Do‘kon  dastgohini  sotib  ro‘zg‘or  qildi. 
Bular  ham  bitkandan  keyin  bu  oilaning  og‘ir  kunlari 
boshlandi. Ochliq, yalang‘ochliq, ayniqsa, kasal boqish.
Shu qish ayniqsa qattig‘ kelgan edi. Sovuqdan saqlanish 
uchun ularning hozirliklari yo‘q. O‘pkasiga sovuq tegdirib 
Salim  akaning  to‘rtinchi  bolasi  o‘ldi.  Ko‘klamga  chiqar-
chiqmas  Salim  bo‘yoqchining  o‘zi  ham  dunyo  bilan  vido-
lashdi.  Buning  ustiga  Anvar,  yana  ikki  og‘asig‘a  qizamiq 
toshib,  bir  bola  munda  ham  o‘lib  berdi.  Shu  yo‘sun  olti 
oy  ichida  Anor bibi  eridan  va  ikki  bolasidan  ayrilib, 
to‘rt  go‘dak  orasida  beva  bo‘lib  qoldi.  Nodiraning  bo‘yi 
cho‘zilib qolg‘an, har nachuk bir joyini topib ketar, ammo 
uchta  yosh  bolaning  ishi  qiyin  edi.  Eridan  bolalarning 
tarbiyasig‘a  yararliq  hech  gap
1
  qolmag‘an,  bir-ikkita  xum, 
uch-to‘rtta  mo‘ndi
2
  va  shunga  o‘xshash  rezrov
3
,  boshqa 
bir  balo  ham  yo‘q.  Anorbibi  mehnat  bilan  yashab,  yetti-
sakkizni  tug‘ib,  yoshi  ham  qirqlarg‘a  borib,  tusiga  ajin 
1
 
Gap
 – narsa. 
2
 
Mo‘ndi
 – dastasi siniq ko‘vacha.   
3
 
Rezrov
 – mayda-chuyda.   

---

255
kirib,  keksaymasa  ham  qarimsiq  bo‘lib  qolg‘an,  shuning 
uchun birartaga tegib olishi to‘g‘risida o‘ylash ham behuda.
Anorbibiga o‘xshash tul xotinlarning qiladirg‘an ishlari 
har kimga ham ma’lum: mahallada dasturxonchilik, boylar 
eshigida  oqsochliq,  hunarmandroq  bo‘lsa  –  kinnachilik 
va  hokazo.  Anorbibi  shu  hunarlarning  hammasiga  ham 
qobiliyat e’lon qilib, bolalarini boqish fi kriga tushdi. Va bu 
orada  qizi  –  Nodirani  bir  bo‘zchi  bolasig‘a  uzatib,  yukini 
ham biroz yengillatdi.