Botanika indd

Murakkab  to‘pgullar. 
Sabzi,  ukrop  (shivit),  petrushka, 
shashir  va  bodiyon  kabi  o‘simliklarning  gullari  murakkab 
soyabon hosil qiladi.  Murakkab  soyabon asosiy gulpoyaning 
uchki  qismida  joylashgan  oddiy  soyabonchalardan  tashkil 
topadi.

---

murakkab  boshoq 
murakkab  soyabon 
murakkab  shingil 
(bug‘doy) 
(sabzi) 
(nastarin)
50-rasm.
 Murakkab to‘pgullar 
Bug‘doy,  arpa,  javdar  va  bug‘doyiq  kabi  o‘simliklar 
to‘pguli  murakkab  boshoq  bo‘lib,  u  asosiy  gulpoyada joy­
lashgan  oddiy boshoqchalardan  tarkib  topadi.
Murakkab  shingil  to‘pguli  asosiy  gulpoyada  joylashgan 
shingillar (nastarin, tok)dan yoki boshoqchalar (makkajo‘xo- 
rining  changchili  gullari,  sholi,  suli)dan  iborat  (50-rasm).
&
1.  To‘pgul  deb  nimaga  aytiladi?
2.  Oddiy  va  murakkab  to‘pgullar  bir-biridan  qanday  farq  qi­
ladi?
3.  Shingil  to‘pgul  nima?  Unga misol  keltiring.
4.
  Savatcha,  so‘ta va  kuchalalarda  gullar qanday joylashgan?
Tabiatdan  yig‘ilgan,  xonadagi  yoki  gerbariylardagi  to‘p- 
gullami ko‘rib  chiqing.  Oddiy va murakkab to‘pgullami ajrating 
va ulaming  rasmini  chizing.
4-laboratoriya  mashg‘uloti 
Gul va  to‘pgullarning  tuzilishi bilan  tanishish
1.  Gulning  asosiy  qismlari  bilan tanishing.
2.  Pinset  yordamida  gulning  kosachabargi,  tojbargi,  changchi  va 
urug‘chilarini  ajratib  olib,  lupa  orqali  ко‘ring  va  ulaming  gul  o‘mida 
joylashish tartibini  aniqlang.
3.  Oddiy va murakkab gulqo‘rg‘onli gullami bir-biri bilan solishtiring.
4.  To‘g‘ri  va  qiyshiq  gullami  solishtiring.
5.  Lupa yordamida  changchi  va umg‘chining  tuzilishini  o‘rganing.
6.  To‘pgullaming  turlari bilan  tanishing.
7.  Gulning  tuzilishini  va to‘pgul  turlarining  rasmlarini  daftaringizga 
chizing.

---

23-§.  MEVALAR
Gulli  (yopiq  urug‘li)  o‘simliklarda  urug‘lanishdan  keyin 
meva  hosil  bo‘ladi.  Meva,  asosan,  urug‘chi  tugunchasidan 
hosil  bo‘ladi.
Mevaning  hosil  bo‘lishida  urug‘chidan  tashqari,  gulning 
boshqa  qismlari  ham  ishtirok  etadi.  Masalan,  gulqo‘rg‘on, 
gulo‘mi  va boshqalar.
Mevalar,  asosan,  ikki  xil  bo‘ladi:  1.  Agar u tugunchaning 
o‘zidan hosil bo‘lsa, 
chin meva 
(o‘rik, olcha, shafloli, olxo‘ri, 
gilos)  deyiladi.  2. Agar mevaning  shakllanishida tugunchadan 
tashqari  gulning  boshqa  qismlari  ham  ishtirok  etsa,  bunday 
mevalar 
soxta  meva 
(olma,  nok,  behi)  deyiladi.
Meva,  birinchidan,  urug‘  pishib  yetilguncha  uni  tashqi 
ta’sirdan  himoyalab  turadi.  Hdrinchidan,  urug‘ning  tarqali- 
shiga  yordam beradi.  Mevalaming  oraliq  qismi  seret va  qa­
lin  bo‘lsa,  bunday  mevalar