Botanika indd

gul  dia­
grammasi 
deyiladi.
rakkab  gulqo‘rg‘on 
deyiladi.  Ko‘p-
Oddiy
gulqo‘rg‘on.
Lola
1
__________________
gulqo‘rg‘on. 
changchili  gul 
urug‘chili  gul
Na’matak 
Gulqo‘rg‘onsiz  gul.  Tol
43-rasm.
48

---

Formulada  gul  qismlarining  nomi  shu  qism  nomining 
boshlang‘ich harfi bilan,  soni esa raqamlar bilan belgilanadi. 
Masalan,  gulkosachabarglar  -   «Gk»,  gultojbarglar  -   «Gt», 
changchilar  -  
«Ch», 
urug‘chilar  -  
«U», 
oddiy  gulqo‘rg‘on 
esa  -   «Og»  harflari  bilan  ifodalanadi.  Halqadagi  qismlar 
qo‘shilgan  bo‘lsa,  ulaming  sonini  ko‘rsatuvchi  raqam  qavs 
ichida  beriladi,  aksincha,  ular  qo‘shilmagan  bo‘Isa,  qavssiz 
(ochiq)  yoziladi.  Halqadagi  qismlaming  soni  ko‘p  bo‘Isa, 
cheksizlik  belgisi  «
00
»  qo‘yiladi.  Halqada  uchrashi  kerak 
bo‘lgan  qism  rivojlanmagan  bo‘lsa  -   0  (nol)  bilan  belgi­
lanadi.  Agar  gul  qismlarining  har  biri  bir  emas,  balki  ikki 
halqada  joylashgan  bo‘Isa,  har  qaysi  halqadagi  qism  soni­
ni  ko‘rsatuvchi  raqam  yozilgandan  keyin  +  (plus)  ishorasi 
qo‘yiladi,  so‘ngra keyingi halqadagi  qismning  soni yoziladi.
Misol uchun bir nechta o‘simlik gulining formulasi keltirildi:
1. 
Jag ‘-jag ‘  (achambiti)  gulining formulasi:
Gk4Gt4Ch4+2U(2).
Izoh. 
Gulkosachabarg  va  gultojbarglari  4  tadan,  bir- 
biri  bilan  qo‘shilmagan,  changchilar  6  ta  bo‘lib,  ikki  hal­
qada  (birinchisida  4  tasi,  ikkinchisida  2  tasi)  o‘mashgan, 
umg‘chi  1  ta,  lekin  u  ikkita  umg‘chibarg  (mevabarg)ning 
qo‘shilishidan  hosil  bo‘lgan.
2. 
Olxo'ri gulining formulasi -
  GkjG^ChJJj.
Izoh. 
Gulkosachabargi  va  gultojbarglari  5  tadan,  qo‘- 
shilmagan,  changchilari  soni  cheksiz,  umg‘chisi  esa  1  ta.
3. 
Lola gulining formulasi -
  Og3+3Ch3+3U(3).
Izoh. 
Oddiy  gulqo‘rg‘on,  gultoji  6  ta,  ikki  halqada  (har 
bir  halqada  3  tadan)  o‘mashgan,  changchilari  6  ta,  ikki 
halqada  o‘mashgan,  umg‘chisi  1  ta,  3  ta  urug‘chibargning 
qo‘shilishidan  hosil  bo‘lgan.
4. 
Sachratqi gulining formulasi -
  Gk0Gt(5)Ch(5)U(2).
Izoh. 
Gulkosachabarglar  rivojlanmagan,  gultojbarglar
5  ta,  bir-biri  bilan  qo‘shilgan,  changchilari  5  ta,  qo‘shilgan,
4-B iologiya,  6.
49

---

urug‘chisi  2  ta  urug‘chibargning  qo‘shilishidan  hosil  bo‘l- 
gan.
Xulosa qilib aytganda, gul o‘simliklaming jinsiy ko‘payish 
organi  bo‘lib,  gulband,  gulo‘mi,  gulqo‘rg‘on,  changchi  va 
urug‘chidan  tashkil  topgan.  Gulning  formulasiga  qarab, 
o‘simlikning  qaysi  oilaga kirishini  ham bilish  mumkin.
©
1.  Gul  qanday  qismlardan tashkil  topgan?
2.  Gulqo‘rg‘on  deb  nimaga  aytiladi?
3.  Changchi  qanday  qismlardan tuzilgan?
4.  Urug‘chi  qanday  qismlardan tashkil  topgan?
5.  Oddiy va murakkab  gulqo‘rg‘onning  farqi  nimada?
6.  Gul  diagrammasi  va  gul  formulasi  qanday tuziladi?
21-§.  GULLARNING XILMA-XILLIGI
Gullar  bir  jinsli  yoki  ikki  jinsli  bo‘ladi.  Bitta  gulda 
ham  changchi,  ham  urug‘chi  bo‘lsa,  bunday  gul