Sh. Pozilova

Tarixiy fanlar boʻyicha elektron oʻquv nashrlarining xususiyatlari 
quyidagilardan iborat: 
Gumanitar  bilimlarning  asosiy  xususiyati  ularning 
noformal  xarakterda  ekanligidadir.  Gumanitar  fanlar  boʻyicha  oʻquv 
adabiyotlari  asosan  matnli  koʻrinishda  boʻlib,  keng  illyustrativ  axborotga  ega 
boʻladi.  Bu  xususiyat  elektron  oʻquv  nashrlari  tayyorlashda  qiyinchilik 
tugʻdiradi, chunki bunday matnlarni oʻquv materialini gippermatnli tashkil qilish 
uchun  zarur  boʻlgan  strukturalash  jarayoni  qiyin  boʻlib,  oʻquv  nashrlari 

---

108 
 
mualliflarining  maxsus  didaktik  tayyorgarlikka  ega  boʻlishini  talab  etadi. 
Tarixiy fanlarni oʻqitishda asosiy elektron oʻquv nashri - multimediyali elektron 
darslik  hisoblanadi.  Uning  asosini  gipermatn,  video  va  audio  ilovalar, 
animatsiya, katta xajmdagi illyustrativ materiallar tashkil etadi. Tarixiy  fanlar 
boʻyicha elektron oʻquv nashrlari koʻp funksiyali boʻlib, taʻlim oluvchilarning 
turli  kategoriyalariga  moʻljallangan.Ularning  gipermatnli  strukturasi  standart 
oʻquv  materialini  maxsus  oʻquv  bloklari  bilan  toʻldirishga  imkon  beradi. 
Masalan, informatika (kasb taʻlimi) yoʻnalishida taʻlim oluvchi talabalar uchun 
moʻljallangan tarix kursi fan va texnika tarixi boʻlimini, filologlar uchun tarix 
kursi  esa  madaniyat  tarixi  boʻlimlarini  oʻz  ichida  saqlashi  mumkin  va 
hokazo.    Elektron  oʻquv  nashrlarni  yaratishda  Internet  tarmogʻi  katta 
imkoniyatlar  yaratadi.  Elektron  nashrlarning  tabiati  ularning  ichida  Internet 
tarmogʻidagi  maxsus  sahifalarga  toʻgʻridan-toʻgʻri  murojaat  etish  imkonini 
beradi va talabalarning soha boʻyicha kerakli maʻlumotlarni qidirish malakasini 
hosil qilishga yordam beradi. Tarixiy fanlar boʻyicha elektron oʻquv nashrlari 
oʻquv-uslubiy kompleks sifatida yaratilishi, yaʻni ular oʻz ichida darslik bilan 
birga  xrestomatiya,  praktikum,  lugʻat,  test  dasturi  hamda  nazorat  savollari  va 
vazifalari bankini saqlashi kerak. 
Oʻquv jarayonining asosiy turi maʻruza hisoblanadi. Maʻruza - talabalar 
tomonidan oʻzlashtirilishi kerak boʻlgan oʻquv  materiali uchun  yoʻnaltiruvchi 
asos  boʻlgan  bilimlarni  shakllantiruvchi  oʻquv  jarayonining  tashkil  qilinish 
shaklidir
. 
Maʻruzaning uchta asosiy turi mavjud boʻlib, ular kirish maʻruzasi, 
infomatsion  maʻruza  va  tahliliy  maʻruzadir.  Oʻrganilayotgan  fan  predmeti  va 
didaktik  maqsadlardan  kelib  chiqib,  maʻruzalarninng  quyidagi  shakllaridan 
foydalanish  mumkin:  muammoli  maʻruza,  visual  maʻruza,  press-konferensiya 
maʻruza va hokazo. Maʻruzalarda qoʻllaniluvchi elektron oʻquv nashrlari bayon 
etiluvchi  materialni  videotasvirlar,  ovozli  animatsion  roliklar  bilan  boyitish, 
maʻruzachiga murakkab jarayonlarni namoyish etishga yordam berishi kerak. 
Nazariy materialni oʻrganishni tashkil etishda quyidagi turdagi elektron 
oʻquv nashlaridan foydalanish mumkin: 

---

109 
 

 
Video  maʻruza.  Maʻruza  videokamera  yordamida  yozib  olinadi. 
Ushbu  maʻruza  turining  yutuqli  tomoni  uni  qilay  vaqtda  takror  eshtish 
mumkinlgi va qiyin joylariga toʻxtab ketish imkoniyatining mavjudligidir. 

 
Multimedia  maʻruza.  Mustaqil  taʻlim  uchun  oʻrgatuvchi  interaktiv 
dasturlar yaratilishi mumkin. Bunday oʻquv qoʻllanmalardan foydalanishda har 
bir talaba oʻzi uchun qulay boʻlgan oʻrganish traektoriyasini, optimal oʻrganish 
tempini  va  usulini  tanlashi  mumkin.  Oʻzlashtirish  koʻrsatkichi  koʻp  jihatdan 
nazorat qiluvchi vositalar hisobiga ham koʻtarilishi mumkin. 

 
Anʻanaviy nashrlar: elektron maʻruza matnlari, tayanch konspektlar, 
nazariy materialni oʻrganish boʻyicha uslubiy qoʻllanmalar va hokazo. 
 
Amaliy mashgʻulot – nazariy bilimlarni manbalarni muhokama qilish va amaliy 
masalalarni  yechish  orqali  mustahkamlashga  qaratilgan  oʻquv  jarayonining 
tashkil etilish shaklidir.  Amaliy mashgʻulotlarda foydalanuvchi elektron oʻquv 
nashrlari  oʻrganuvchiga  mavzu  boʻyicha,  mashgʻulotni  oʻtkazish  tartibi  va 
maqsadi toʻgʻrisida maʻlumot berishi, bilimlarni nazorat qilishi, kerakli nazariy 
material  va  amaliy  koʻrsatmalarni  taqdim  etish,  oʻrganuvchilar  bilimini 
baholashi kerak.  
 
Informatika  va  axborot  texnologiyalari  professor-oʻqituvchilar  uchun 
amaliy  mashgʻulotlar  oʻquv  rejaning  asosiy  qismi  boʻlib  hisoblanadi.  Ushbu 
taʻlim  shakli  oʻquv  va  ilmiy  materialga  nisbatan  tadqiqot  nuqtai  nazarini 
shakllantiradi.  Seminar  mashgʻulotlarida  foydalaniladigan  elektron  oʻquv 
nashrlari  qatoriga  xrestomatiyalarni,  xujjat  va  materiallar  toʻplamlarini, 
maʻruzalarning tayanch konspektlarini, elektron darslik va boshqalarni kiritish 
mumkin.  Oʻquv  jarayoniga  axborot  texnologiyalarining  tadbiq  etilishi 
talabalarning  mustaqil  oʻzlashtiradigan  bilimlari  xajmining  ortib  borishi  bilan 
birga  ketmoqda.  Aslida  elektron  oʻquv  nashrlarning  barcha  mavjud  turlari 
mustaqil  taʻlimni  tashkil  etish  uchun  asos  boʻlishi  mumkin.    Bu  jarayonda 
axborot  texnologiyalaridan  foydalanish  elektron  nashrlar,  Internet  tarmogʻi 
resurslari,  elektron  berilganlar  bazalari,  kutubxonalar  katalog  va  fondlari, 
arxivlar va hokazolardan foydalaniladi.  
 
Talabalarning 
axborot 

---

110 
 
texnologiyalari asosidagi mustaqil taʻlim olishi quyidagilarni oʻz ichiga oladi: 
elektron  darslik  bilan  ishlash,  videokolleksiyalarni  tomosha  qilish,  audio 
fayllarni  eshitish,  kompyuterli  trenajerlarda  ishlash,  kompyuter  testlaridan 
foydalanib bilimlarini mustahkamlash va boshqalar. Hozirgi paytda bilimlarni 
nazorat qilishning barcha turlarini elektron oʻquv nashrlari yordamida maxsus 
ishlab chiqilgan kompyuter dasturlari asosida amalga oshirish mumkin. Ayniqsa, 
elektron  oʻquv  nashrlaridan  joriy  va  oraliq  nazorat  tizimida  foydalanishning 
samarasi yuqoridir. 
 
Kompyuter  test  dasturlari  oʻrganuvchilar  uchun  oʻz-oʻzini  nazorat 
vositasigina  boʻlib  qolmay,  joriy  va  oraliq  nazoratning  vazifasini  bajaradi. 
Bunday test dasturini oʻzgartirish mumkin boʻlmaydigan mustaqil programma 
boʻlishi  yoki  oʻqituvchi  tomonidan  toʻldirib,  modifikatsiyalanadigan  qobiq 
dastur ham boʻlishi mumkin. Kompyuter imitatsion modellar, trenajerlar vositasi 
boʻlib xizmat qiladi. Kompyuter dasturlari yordamida arxiologik qazilmalarga, 
etnografik materiallar yigʻish, yodgorliklarni rekonstruksiyalash, arxiv xujjatlari 
bilan  tanishishga  tayyorgarlik  treninglari  tashkil  etilishi  mumkin.  Arxiv  va 
muzeylarni  kompyuterlashtirish  arxiv  va  muzey  praktikasini  masofadan 
oʻtkazish  imkonini  yaratadi.  Oʻquv  elektron  vositalari  qatorida  oʻquv-uslubiy 
majmualar  muhim oʻrin tutadi. OʻUM lar nazariy  material bilan birga amaliy 
vazifalar,  testlar,  ilovalar  va  boshqalarni  saqlaydi.  OʻUM  lar  strukturalangan 
mantiqan bogʻlangan didaktik elamentlardan tashkil topgan raqamli va analog 
shakldagi multimedia kurslari sifatida taqdim etilishi mumkin. Zamonaviy oʻquv 
multimedia kursi – video va audio materiallar bilan boyitilgan matnli interaktiv 
materialgina  boʻlmay,  undagi  oʻquv  materiallari  turli  shakl  va  turli  axborot 
tashuvchilarda  joylashtirilishi  kerak.  Multimedia  kurs  taʻlim  oluvchiga 
illyustrativ,  maʻlumotli,  trenajerli  va  nazorat  qiluvchi  qismlari  yordamida 
kompleks  taʻsir  oʻtkazish  vositasi  hisoblanadi.  OʻUMning  asosini  uning 
interaktiv  qismi  egallaydi.  Ushbu  qism  faqat  kompyuterda  realizatsiyalanadi. 
Unga quyidagilar kiradi:  
-elektron darslik; 

---

111 
 
 - elektron maʻlumotnoma; 
 - trenajerli majmua; 
 - misol va masalalar toʻplami; 
 - elektron laboratoriya praktikumi; 
 - kompyuterli test tizimi.