Lazerlarning meditsinada qo

хирургия, лазерная эпилация. 

 

The  article  deals  with  the  main  properties  of  laser  radiation  and  its  application  in 

medicine, in particular the problems of laser therapy, laser surgery, laser hair removal and 

skin rejuvenation. 

Keywords: laser, power, wavelength, laser therapy, laser surgery, laser hair removal. 

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

Ma‘lumki,  lazer-  issiqlik,  kimyoviy  yoki  elektr  energiyasini  elektromagnit  maydon 

energiyasiga  (nuriga)  aylantiruvchi  qurilmadir.  Lazer  energiyasi  yuqori  kontsentratsiyaga 

egaligi  va  uzoq  masofalarga  uzatilishi  mumkinligi  bilan  xarakterlanadi.  Bu  nur  yordamida 

o‘ta yuqori temperaturaga, bosimga va magnit induktsiyasiga erishish mumkin.  

1917  yilda  Eynshteyn  atomlar  induktsiyalangan  nurlanish  chiqarishi  mumkin,  bu 

nurning  energiyasi  juda  yuqori,  lekin  chastotasi,  fazasi  va  qutblanganligi  tushayotgan 

yorug‘likniki  bilan  bir  xil  bo‘lishini  ta‘kidlab  o‘tgan  edi.  1964  yilda  N.G.Basov, 

A.M.Proxorov  va  Ch.Taunslar  kvant  elektronikasi  rivojiga  qo‘shgan  ulkan  xissalari  uchun 

Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldilar.  

Lazer  nurlari  yorug‘likning  boshqa  manbalariga  nisbatan  qator  muxim  ustunliklarga 

ega:  

1.  Lazerlar  juda  kichik  yoyilish  burchagiga  ega  bo‘lgan  nurlar  hosil  qilishi  mumkin 

(10

-5

 rad). Oyga jo‘natilgan bunday nur bor yo‘g‘i 3 kmli dog‘ hosil qiladi.   

2.  Lazer  nuri  o‘ta  monoxromatiklikka  ega.  Atomlar  chiqaradigan  oddiy  nurlar  o‘zaro 

mustaqil bo‘lsa, lazerda atomlar ―o‘zaro kelishgan‖ holda nurlanadi.  

3. Lazerlar eng quvvatli  yorug‘lik manbalaridir. Spektrning tor intervalida qisqa vaqt 

(10

-13

s) davomida ba‘zi lazerlarning quvvati 10

17

 Vt/sm

2

 gacha yetadi. Vaholanki, quyoshda 

10

-6

 sm intervalga bor  yo‘g‘i 0,2 Vt/sm

2

 quvvat to‘g‘ri keladi. Lazer nurining elekromagnit 

maydon kuchlanganligi atom ichidagi maydon kuchlanganligidan ancha yuqori bo‘ladi. 

Keyingi  yillarda  lazer  texnikasi  xalq  xo‘jaligining  barcha  soxalariga  tobora  keng 

qo‘llanilmoqda.  Ular  hozirdanoq  kosmik  tadqiqotlarda,  mashinasozlikda,  meditsinada, 

hisoblash  texnikasida,  samoletsozlikda  va  xarbiy  soxada  keng  qo‘llanishga  ega  bo‘ldi  va 

bo‘lmoqda.  Shuningdek,  ularning  fizikaviy,  kimyoviy  va  biologik  ilmiy  tadqiqotlarda  

qo‘llanilishi  tobora  kengaymoqda  va  takomillashtirilmoqda.  Hozirgi  paytda  lazerlar 

metallarni  kesish,  teshish,  payvandlash,  legirlash,  integral  sxemalarni  qayta  ishlashda 

qo‘llanilmoqda. 

1960-yillarda  lazerlarni  birinchi  marta  meditsinada  qo‘llash  boshlandi.  Ular 

I.M.Sechenov klinikasida, kurortologiya va fizioterapiya ITIda ―Istok‖ korxonasi tomonidan 

yaratilgan 0,63 mkm to‘lqin uzunligiga ega bo‘lgan geliy-neon lazerli meditsina qurilmasida 

o‘tkazildi  (Fryazino, Rossiya).   

1965  yilda  lazerlarni  birinchi  marta  xirurgiyada  qo‘llash  P.A.Gertsen  klinikasida 

bo‘lib,  unda  10,6  mkmli  S0

2

  lazer  ishlatilgan.  Sanoat  lazerlari  vujudga  kelishi  bilan 

xirurgiyaning yangi davri boshlandi. Nuqtali payvandlash, lazerli skalьpelь- avtogen kesish, 

suyaklarni payvandlash, terini birlashtirish va h.k. 

Lazer nurlanishi qandaydir ta‘sir ko‘rsatishi uchun teri uni yutishi kerak. Xirurgiyada 

eng  ommabop  lazer  bu  uglekislotali  lazerdir.  Boshqa  lazerlar  monoxromatik  bo‘lganligi 

uchun qizdiradi, buzadi va faqat ba‘zi biologik terilarnigina payvandlaydi.  

Uglekislotali lazer turli rangli terilarni payvandlashda qo‘llaniladi. Lekin bunda boshqa 

muammo paydo bo‘ladi: terida ko‘p miqdorda suyuqlik (suv va qon) bo‘lganligi uchun lazer 

unda ancha eneriyasini yo‘qotadi. Lazer energiyasini oshirsa bo‘ladi, lekin bunda teri kuyishi 

mumkin.  Bu  muammodan  qutulish  uchun  prof.  O.I.Skobelkin  hamkorlari  bilan  birgalikda 

terini  payvandlash  uchun  uni  biroz  bosib  turish  kerak  (suyuqlikni  chiqarish  uchun)  degan 

xulosaga  kelishdi.  Hozirgi  paytda  bu  usul  oshqozon-ichak  xirurgiyasida  oshqozon,  jigar, 

buyrak va o‘pkani payvanlashda keng qo‘llanilmoqda.  

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

Lazerli stomatologiya- og‘iz bo‘shlig‘i kasalliklarini davolashda eng zamonaviy yuqori 

samarali usullardan biridir.  

Lazer  tishga  tegmaydi,  lekin  undagi  suyuqlikni  bug‘lantirib  yuboradi,  bunda  tishdagi 

bakteriyalar  nobud  bo‘lib,  tish  emali  mustahkamlanadi.  Lazer  sog‘lom    tishlarga  ta‘sir 

qilmaydi,  shovqin  va  vibratsiya  qilmaydi,  qizdirmaydi  va  og‘ritmaydi.  Lazer  shuningdek, 

tish moddasining qayta tiklanishiga imkon yaratadi. 

Lazerli  stomatologiya  universal  soxa  bo‘lib,  parodontni  davolashda,  tishni 

oqartirishshda,  lab  va  tilni  plastik  operatsiya  qilishda,  breketlarni  o‘rnatishda  va  h.k.larda 

qo‘llaniladi. 

Lazerli  xirurgiya-  lazer  yordamida  xirurgik  amallarni  bajarishdir.  Lazer  nuri  juda 

ingichka  bo‘lganligi  uchun  terini  juda  tor  kesishi  mumkin.  O‘ta  yuqori  temperatura  qon 

tomirlarini  payvandlab,  qon  ketishini  an‘anaviy  xirurgiyaga  nisbatan  ancha  kamaytiradi. 

Kam  quvvatli  lazer  teridagi  ortiqcha  dog‘larni  yo‘qotishi  mumkin.  Yuqori  temperaturali 

lazerlar shuningdek, rak va ko‘z kasalliklarini davolashda qo‘llaniladi. 

Zamonaviy 

oftalьmologiyaning 

rivojlanishi 

lazerlar 

texnologiyasining 

takomillashtirilishi  va  qo‘llanilishi  bilan  chambarchas  bog‘liqdir.  Lazer  nurlanishining 

issiqlik  effekti  ko‘z  pardasini  va  boshqa  a‘zolarini  davolashda  keng  qo‘llanilmoqda.  Lazer 

nurlanishining  bug‘lantiruvchi  va  buzuvchi  ta‘siridan  katarakta  va glaukomani  davolashda 

keng foydalaniladi. Bu yerda ham lazerlarning asosiy ustunligi ko‘zni og‘ritmasligi va tirqish 

qoldirmasligida  bo‘lib,  operatsiyalarni  tez  va  ambulator  usulda  o‘tkazishga  imkon  beradi. 

Zangori-sariq  lazer  (532  nm)  gomoglobin  tomonidan  yaxshi  yutilganligi  uchun 

oftalьmologiyada  bu  lazerdan  eng  ko‘p  foydalanilmoqda.  810  nm  li  infraqizil  lazer 

glaukomaning  og‘ir  formalari  va  onkologik  kasalliklarni  davolashda,  YAG-lazerlar  (1064 

nm)  ikkilamchi  katarakta,  retrogialoid  qon  quyilishi  va  glaukomani  davolashda 

qo‘llanilmoqda. 

Biologik  ob‘ektlarga  ta‘sir  qiluvchi  lazer  nurlanishi  tashqi  fizik  faktordir.  Bioob‘ekt 

tomonidan  lazer  nurlanishining  yutilishida  sodir  bo‘ladigan  jarayonlar  (qaytarish,  yutilish, 

sochilish) fizika qonunlariga bo‘ysunadi. Qaytarish, yutilish yoki sochilish darajasi terining 

holatiga: namligiga, qon bilan to‘ldirilganligiga va boshqa faktorlarga bog‘liq bo‘ladi. 

Lazer  nurlanishining  botish  chuqurligi  uning  to‘lqin  uzunligiga  bog‘liq.  Infraqizil 

(0,76–1,5  mkm)  va  ko‘rinuvchi  nurlanish  eng  katta  botish  chuqurligiga  ega  (3–5–7  sm), 

ulьtrabinafsha va boshqa uzun to‘lqinli nurlanishlar epidermis tomonidan kuchli yutilganligi 

uchun kichik chuqurlikkacha kirib bora oladi (1–1,5 sm). 

Dermatologiyada  ikki  xil  tipli  lazerlar  qo‘llaniladi:  past  intensivli  lazerlar-  lazerli 

terapiyada, yuqori intensivli lazerlar- lazerli xirurgiyada qo‘llaniladi.  

Teriga  past  intensivli  lazerlar  ta‘sir  qilganda  shamolllashga  qarshi,  antioksidant, 

og‘riqni qoldiruvchi va immunomodullovchi effektlar kuzatiladi. 

Yuqori  intensivlikli  lazer  qurilmalari  SO

2

,  Er:YAG-lazer  va  argon  lazer  yordamida 

olinadi. SO

2

- lazer asosan teri toshmalarini yo‘qotishda, Er:YAG-lazer- terini yoshartirishda 

qo‘llaniladi. Shuningdek, SO

2

-, Er:YAG-lazer sistemalari birgalikda ham qo‘llaniladi. Bunda 

lazer nurlanishining quvvati 1-10 Vt oralig‘ida bo‘ladi. 

Klinik  amaliyotda  neodimli  va  SO

2

-lazerlar  qo‘llaniladi.  SO

2

-lazer  qo‘llanilganda 

atrofdagi teriga kam zarar yetkaziladi, neodimli lazer esa eng yaxshi gemostatik effektga ega. 

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

Bu  usul  operatsiyadan  keyingi  qo‘shimcha  effektlarni  keltirib  chiqarmaydi  va  yaxshi 

kosmetologik effektlarga ega. Metodning samaradorligi 80–90% atrofida bo‘ladi. 

Lazerli  epilyatsiya.  Lazerli  epilyatsiya  asosida  selektiv  fototermoliz  yotadi.  Maxsus 

xarakteristikalarga  ega  lazer  nuri  teriga  ziyon  yetkazmay  kirib  borib,  juda  ko‘p  soch 

piyozchalariga  ega  melanin  tomonidan  tanlab  yutiladi.  Bu  soch  piyozchalarini  qizdirib  va 

yetarli miqdorda yorug‘lik energiyasini to‘plab, soch o‘sishiga olib keladi. Buning uchun 10-

60  Vt  quvvatli  lazer  nurlanishi  talab  etiladi.  Seanslar  kamida  3  marta,  1-3  ms  davomida 

o‘tkaziladi.  Bu  usulning  asosiy  afzalliklari-  qulayligi,  og‘riqsizligi,  ishonchliligi,  yuqori 

tezligi, kontaktsizligidadir.  

Terini  lazerli  yoshartirish.  Lazer  yordamida  minimal  issiqlik  ta‘siriga  ega  bo‘lgan  va 

ketkizmasdan  aniq  va  sirtiy  ablyatsiya  qilish  teri  xujaylarini  tez  rivojlanishi  va  zararli 

xujaylarni  yo‘qotishga  imkon  beradi.  Buning  uchun  asosan  Er:YAG-lazerlar  qo‘llaniladi. 

Qurilma terini tez va bir tekis skanerlashga va chegaralarni tekislashga imkon beradi. 

Shunday  qilib,  keyingi  yillarda  kvant  elektronikasi  soxasida  ulkan  tadqiqotlar  olib 

borilmoqda,  lazerlarning  zamonaviy  avlodlari  yaratilmoqda  va  ularning  xalq  xo‘jaligining 

barcha tarmoqlarida keng qo‘llanilishi kuchaytirilmoqda. 

Bu  yilgi  Nobel  mukofoti  sovrindorlari  lazer  fizikasida  inqilob  qildilar.  Yorug‘lik 

yordamida o‘ta kichik ob‘ektlar va o‘ta tez jarayonlar kuzatildi. Nafaqat fizika, balki kimyo 

bilan  meditsina  ham  fundamental  tadqiqotlarda  va  amalda  ishlatish  uchun  juda  aniq 

qurilmalarga ega bo‘ldilar. 

Artur  Ashkin  zarralar,  atomlar  va  molekulalarni  ushlay  oluvchi  lazerli  pinsetni  kashf 

qildi. Bu pinset bilan shuningdek, viruslar, bakteriyalar va tirik xujaylarni ushlab, boshqarish 

mumkin.  Ashkinning  optik  pinseti  tirik  organizmlarni  kuzatish  va  boshqarish  uchun  yangi 

imkoniyatlar yaratdi. 

Jerar  Muru  va  Donna  Strikland  o‘ta  kichik  to‘lqin  uzunlikli  va  eng  intensiv  lazer 

impulslarini yaratish yo‘lini ko‘rsatib berdilar. Ular tomonidan ishlab chiqilgan texnologiya 

yangi  tadqiqot  yo‘nalishlarini  ochib  berdi  hamda  sanoatda  va  meditsinada  keng 

qo‘llanilishiga asos bo‘ldi. 

Ma‘lumki,  biz  quyosh  nurlarining  issilik  ta‘sirini  juda  yaxshi  sezamiz,  lekin  uning 

bosimini  his  qilmaymiz.  Balki  yorug‘lik  bosimining  juda  kichik  zarralarga  ta‘siri 

sezilarlidir?   

1960  yilda  birinchi  lazer  kashf  etilishi  bilan  Ashkin  Nyu-York  yaqinidagi  Bella 

laboratoriyasidagi  yangi  qurilmasida  tajribalarini  boshladi.    Bu  qurilmada  hamma  tomonga 

yo‘nalgan har xil rangli yorug‘lik nurlari kogerent harakatlanishga majbur qilinar edi. Ashkin 

lazer kichik zarralarni siljishga majbur qila oladigan ideal qurilma ekanligini tushunib yetgan 

edi. U mikrometrli shaffof sferalarga lazerni  yo‘naltirdi va ularni joyidan qo‘zg‘otdi! Olim 

zarralar nurning markaziga to‘planishini ko‘rib, hayron qoldi. Bu lazer nurining intensivligi 

markazida  eng  yuqori  va  shuning  uchun  bosim  ham  ham  markazda  eng  katta  ekanligini 

ko‘rsatar edi. Ashkin zarralarni nur yo‘nalishida tutib turishda lazer nurini fokuslash uchun  

kuchli linza ishlatdi. Natijada yorug‘lik qopqoni yoki optik pinset yaratildi. 

Bir  necha  yillik  mashaqqatli  mexnatlardan  so‘ng  Ashkin  qopqonda  bir  necha  atomni 

tutishga  erishdi.  Lekin  ba‘zi  muammolar  bor  edi.  Ulardan  biri  lazerning  quvvati  kuchli 

bo‘lmaganligi  uchun  atomlarni  tutish  qiyin  bo‘lsa,  ikkinchisi  atomlarning  issiqlik 

tebranishlari edi. Atomlarni sekinlashtirish va to‘plash yo‘lini qidirib topish kerak edi. 

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

 

1- rasm. A.Ashkinning optik pinseti 

 

Ko‘pchilik  olimlar  atomlarni  sekinlashtirish  bilan  shug‘ullanayotgan  vaqtda  Ashkin 

optik  pinsetni  tasodifan  biologik  sistemalarni  tadqiq  qilishga  qo‘llashga  kirishdi.  U  o‘z 

tajribalari  uchun  kichik  viruslarni  ishlatdi.  Bir  kuni  u  qurilmani  kechasi  yoniq  qoldirdi  va 

ertalab  qopqon  har  tomonga  harakatlanayotgan  katta  zarralar  bilan  to‘lganligini  ko‘rdi.  

Mikroskopda  bu  zarralar  bakteriyalar  ekanligi  aniqlandi.  Lekin  zangori  lazer  kuchli 

bo‘lganligi  uchun  ularni  o‘ldirib  qo‘yayotgan  edi.  Keyin  infraqizil  nurlar  ishlatildi  va 

bakteriyalar  qopqonda  tirik,  hatto  ko‘payayotgan  edi.  Natijada  Ashkin  o‘z  diqqatini 

bakteriya,  virus  va  tirik  xujayralarga  qaratdi  hamda  membranalarni  zararlamay,  xujayra 

ichiga krish mumkinliigini ko‘rsatdi. 

Shunday  qilib,  amerikalik  olim  Ashkin  o‘zi  ixtiro  qilgan  optik  pinsetlarni  qo‘llash 

mumkin  bo‘lgan  dunyoni  ko‘rsatdi.  Uning  eng  muxim  kashfiyotlaridan  biri  xujayra  ichida 

hayotiy vazifani bajaruvchi yirik molekulalar molekulyar motorlarining mexanik xossalarini 

tadqiq qilish imkoniyatini aniqlaganligidadir. U birinchi marta xujayrada ilgarilanma harakat 

qilayotgan kinezin oqsilini tavsiflab berdi.  

Keyingi  yillarda  dunyoning  juda  ko‘p  olimlari  Ashkinning  tajribalaridan  ilxomlanib, 

ularni  takomillashtirishga  harakat  qilmoqdalar.  Ular  zarralar,  xujayralar  va  molekulalarni 

kuzatmoqdalar, harakatlantirmoqdalar, burmoqdalar, kesmoqdalar va h.k. Ashkin kashfiyoti 

oqsillar,  molekulyar  motorlar,  DNKlar  va  xujayralarni  o‘rganishda  laboratoriya  standartiga 

aylandi. Optik golografiya- o‘z ichiga mingdan ortiq optik pinsetlarni olgan qondagi sog‘lom 

xujayralarni  zararlangan  xujayralardan  ajratishda  qo‘llanilayotgan  zamonaviy  ilg‘or 

texnologiyalardan biridir.  

Nobel  mukofotining ikkinchi  qismi ultraqisqa va  o‘ta kuchli lazer impulslarini tadqiq 

qilinganligi uchun berildi.  

  Bu  texnologiyani  rivojlantirish  radioto‘lqinlarga  asoslangan  radarning  ishlash 

prinsipiga  asoslandi.  Bu  prinsipni  qisqa  to‘lqinlarga  ko‘chirish  nazariy  va  amaliy  jihatdan 

juda muruakkab vazifa edi.  

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

  Ma‘lumki, lazer nuri   fotonlar yordamida juda ko‘p fotonlar hosil qilinadigan zanjir 

reaksiyasidir. Ular impulslar ko‘rinishida chiqarilishi mumkin. Lazerlar yaratilganiga 60 yil 

bo‘lgan  bo‘lsa  ham,  olimlar  yanada  intensivroq  impulslar  olishga  harakt  qildilar.  Lekin 

kuchaytiruvchi  materialni  buzmasdan  qisqa  to‘lqinli  impulslarning  intensivligini 

kuchaytirishning iloji yo‘q edi.  

Strikland  va  Muruning  ―chirpirlangan  impulslarning  kuchayishi‖  (Chirped  pulse 

amplification  CPA)  nomli  yangi  texnologiyasi  juda  sodda  va  ajoyib  edi.  Unda  qisqa  lazer 

impulsi  vaqt  bo‘yicha  cho‘ziladi,  kuchaytiriladi  va  yana  qisiladi.  Impuls  cho‘zilgandan 

keyin,  uning  quvvatini  ko‘p  marta  kuchaytirish  mumkin.  Impuls  yana  qisilgandan  so‘ng, 

uning intensivligi keskin ortadi.  

 

 

2- rasm. Strikland va Muruning ―chirpirlangan impulslarning kuchayishi‖ (Chirped 

pulse amplification CPA) nomli texnologiyasi 

 

Strikland va Muruga tajribani oxiriga yetkazish uchun bir necha yil kerak bo‘ldi. Ular 

impulsni cho‘zish uchun 2.5 kilometrli optik tolani ishlatishdi, lekin lazer undan chiqmadi. 

Kabelning  o‘rtasi  zararlangan  edi,  uni  to‘g‘rilashdi,  natijada  kabelning  1.5  kilometri  qoldi. 

Lekin  bu  impulsni  cho‘zish  uchun  yetarli  bo‘ldi.  Yana  bir  muammo  qurilmaning  barcha 

qismlarini sinxronlash edi. Olimlar 1985 yilda buning ham uddasidan chiqishdi.  

Strikland va Murular  yaratgan CPA texnologiya lazer fizikasi  soxasida buyuk inqilob 

bo‘ldi. U so‘nggi  yuqori intensivli lazerlarni yaratishda standart bo‘lib xizmat qilmoqda va 

ularni fizika, ximiya va meditsinada qo‘llash uchun yo‘l ochib berdi.  

  Bu  ultraqisqa  impulslarni  qaerda  va  qanday  ishlatish  mumkin?  Ular  birinchi  marta 

atom  va  molekulalarning  mikro  olamini  kuzatish  uchun  qo‘llanildi.  Bu  yerdagi  jarayonlar 

shunday  tez  sodir  bo‘ladiki,  fan  bu  jarayonni  kuzatishga  ojizlik  qilar  edi  va  faqat 

jarayongacha  va  jarayondan  keyingi  holatlarnigina  tavsiflay  olar  edi.  Lekin  femtosekundli 

(10

-15

 s) impulslar bilan bu jarayonlarni kuzatishga muvaffaq bo‘lindi.  

---

“Машинасозлик” илмий хабарномаси 

2019/№ 1(13) 

Научнный вестник «Машиностроение»

 

 

Lazerning  yuqori  intensivligi  uni  materiyaning  xossalarini  o‘zgartira  oladigan 

qurilmaga  aylantirdi:  izolyatorlar   o‘tkazgichlarga  aylatirilishi  va  o‘ta  o‘tkir  lazer  nurlari 

turli moddalar va tirik organizmlarni bilintirmay kesishi va teshishi mumkin.  

Lazerlar juda kichik yuzada ma‘lumotlarni o‘ta zich va unumli saqlashda hamda qayta 

ishlashda  foydalanilishi  mumkin.  Xuddi  shu  texnologiya  silindrik    metal  to‘r 

konstruktsiyalar,  ya‘ni  xirurgik  stentlar   qon  tomirlarini  kengaytirish  va  mustahkamlashda 

foydalanilishi  mumkin,  bu  insonlar  va  hayvonlar  hayotini  saqlab  qolishga  imkon  yaratadi. 

Bu texnologiyadan hozir ko‘z mikroxirurgiyasida ham samarali foydalanilmoqda.  

Keyingi  yillarda  yuzaga  kelgan  eng  yangi  tadqiqot  soxalaridan  biri  bu    attosekunli 

(10

-18

  s)  fizikadir.  Attosekunli  impulsga  ega  bo‘lgan  lazerlar  olimlarga  elektronlar  hayotini 

ko‘rsatishga  imkon  beradi.  Ma‘lumki,  elektronlar  barcha  moddalarning  optik  va  elektrik 

xossalariga  javob  beradi.  Hozir  lazer  texnologiyalari  yordamida  elektronlarni  nafaqat 

kuzatish, balki boshqarish ham mumkin.  

  Yaqin  kelajakda  yangi  lazer  texnologiyalari  yordamida  o‘ta  yuqori  tezlikka  ega 

bo‘lgan  elektronika,  o‘ta  samarador  fotoelementlar  va  katalizatorlar,  o‘ta  baquvvat 

kuchaytirgichlar, yangi energiya manbalari, talabga muvofiq dorilar va h.k.lar yaratiladi.  

Hozirgi  kunda  Jerar  Muru  Fransiyaga  qaytib,  Chexiya,  Vengriya  va  Ruminiyada 

qurilayotgan o‘ta quvvatli (10 petavatt) lazer qurilishiga boshchilik qilmoqda. Qurilma ishga 

tushsa, Vengriyada attosekudli tadqiqotlar olib boriladi, Ruminiyada yadro fizikasi bo‘yicha 

tadqiqotlar  olib  boriladi,  Chexiyada  yuqori  energiyaga  ega  bo‘lgan  zarralar  oqimi  tadqiq 

qilinadi.  Shuningdek,  Xitoy,  Yaponiya,  AQSH  va  Rossida  ham  yangi  va  yanada  quvvatli 

lazerlar qurlishi rejalashtirilmoqda.  

Kelajakda  zeptosekundli  (10

-21

  s)  lazerlarning  qo‘lga  kiritilshi  vauumdagi  kvant 

fizikasi  bo‘yicha  tadqiqotlar  olib  borishga  hamda  rak  xujayralarini  yo‘qota  oladigan 

protonlar oqimini ishlab chiqarish va boshqarishga imkon yaratadi.