|
a
da
ko‟rsatilgandek, ichki yumaloqlash radiuslarining o‟lchamlari esa (21-shakl,
b
da) ko‟rsatilgandek qo‟yiladi.
25. Agar yumaloqlash yoki bukilish joylari va shunga o‟xshashlarning
radiuslari bir xil bo‟lsa, u xolda bu radiuslarning o‟lchamlarini bir joyda, ya„ni
chizmaning ochiq joyida quyidagicha ko‟rsatish tavsiya qilinadi: “yumaloqlash
radiuslari 1,5 mm” ichki yamaloqlash radiuslari 2mm (22-shakl) yoki
ko‟rsatilmagan radiuslar 5 mm va hokazo.
20-shakl
21-shakl
11
26. Sferani belgilash uchun diametr yoki radius o‟lcham sonlarining
oldiga “sfera” so‟zini qo‟shib yozmasdan
⌀
yoki
R
belgisi qo‟yiladi, masalan,
22-shakl
12
R10
yoki
⌀
18
(23-shakl, a). Agar chizmada sferani boshqa sirtlardan ajratish
qiyin bo‟lsa, u holda sfera so‟zini qo‟shib, masalan: “Sfera
⌀20
” (23-shakl, b)
ko‟rinishida yozish mumkin.
27. Kvadrat yoki kvadrat shaklli teshiklarning o‟lchamlari (24-shakllarda)
ko‟rsatilgandek qo‟yiladi.
28. Konuslikni ifodalovchi o‟lcham soni oldiga uchi konus uchiga tomon
qaratilgan
▻
belgi qo‟yish kerak (25-shakl).
29. Qiyalikning o‟lcham sonidan oldin “
” belgisi qo‟yish kerak. Bunda
belgining uchi qiyalik tomon yo‟nalgan bo‟lishi zarur.
30. 45
0
burchak bilan ishlangan faska o‟lchamlari (26-shaklda)
ko‟rsatilgandek qo‟yiladi. 45
0
dan boshqa burchakli (masalan 30
0
, 60
0
)
faskalarning o‟lchami umumiy qoidaga asosan, ikki chiziqli o‟lcham yoki bitta
23-shakl
24-shakl
25-shakl
13
chiziqli va bitta burchakli o‟lchamlari bilan qo‟yiladi. (26-shakl). Faska, teshik
va shunga o‟xshash elementlar sonini (27-shakl)dagidek ko‟rsatish mumkin.
31. Teshiklar aylana bo‟ylab bir-biridan baravar uzoqlikda joylashgan
bo‟lsa, ularning markazlari orasidagi o‟lchamlar, odatda, qo‟yilmaydi, faqat
teshikarning soni va o‟lchami ko‟rsatiladi (28-shakl). Bir xil diametrli
teshiklarning o‟lchamlarini qo‟yishda ulardan bittasini chizib o‟lcham qo‟yiladi,
qolganlari esa markaz chiziqlari bilan belgilanadi.
32.
Buyumning
simmetrik
joylashgan
ikki
elementining
(teshiklaridan tashqari) o‟lchamlari faqat
bir marta, ularning soni ko‟rsatilmagan
holda qo‟yiladi va, odatda, hamma
o‟lchamlari bir yerga gruppalashtiriladi
(29, 30-shakllar).
33. Bir xil teshiklar soni har doim
to‟la ko‟rsatiladi, ularning o‟lchamlari
esa faqat bir marta ko‟rsatiladi.
26-shakl
27-shakl
28-shakl
15
34. Agar biror buyumda bir necha xil element (masalan teshiklar) uchrab
qolsa, u holda bu elementlardan birortasining o‟lchami va chetki elementlari
orasidagi o‟lchamlarni ko‟rsatib, qolganlarini esa elementlar o‟rtasidagi oraliqlar
sonini oraliqlar o‟lchamiga ko‟paytmasi ko‟rinishida belgilash mumkin
(31-shaklda 10X15=150 va 5X15
0
=75
0
o‟lchamlar).
35. Umumiy bazadan ko‟plab o‟lcham qo‟yiladigan bo‟lsa, chiziqli va
burchak o‟lchamlarini (32 va 33 shakllarda) ko‟rsatilgandek qo‟yish mumkin.
Bunda “0” belgidan umumiy bir o‟lcham chizig‟i o‟tkaziladi va o‟lcham sonlari
chiqarish chiziqlari yo‟nalishida ularning uchlariga qo‟yiladi (33-shakl).
36. Buyum yuzasida joylashgan ko‟pgina bir xil elementlarning
o‟lchamlarini koordinata usuli bilan qo‟yish mumkin. Bunda o‟lcham sonlari
umumlashtirilgan jadvalda ko‟rsatiladi (34-shakl) .
30-shakl
32-shakl
33-shakl
34-shakl
16
37. Buymning bir xil elementlari (masalan, teshiklar) uning turli joylarida
joylashgan bo‟lib, ular orasida oraliq bo‟lmasa (35-shakl, a) yoki bu elementlar
ingichka tutash chiziq bilan tutashtirilgan bo‟lsa (35-shakl, b) ularni bitta
element deb qaraladi. Bu shartlar bo‟lmagan hollarda elementlarning to‟la soni
ko‟rsatiladi (35-shakl, с).
38. Detal bitta proyektsiyada tasvirlangan bo‟lsa, uning qalinligi o‟lchami
36-shakl, a va b larda ko‟rsatilgandek qo‟yiladi.
36-shakl
35-shakl
17
39. Teshikning o‟qi bo‟ylab qirqimidagi (yoki kesimidagi) tasviri
bo‟lmasa, u holda o‟lchamlar 1-jadvalda ko‟rsatilgandek qo‟yiladi.
1-jadval
18
Detal qismlarining o„lchamini olishda uning biror yuzasi baza qilib olinadi va ular o„lchash bazalari deb
ataladi. O‟lchash bazalarining tanlanishiga qarab, o„lcham qo„yishning uch xil usulidan foydalaniladi: zanjirli,
koordinatali va kombinatsiyali usul.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
