Ko`rinishlar

ma‘lumot  o’lchamlar

  deyiladi.  Bunday 

o‟lchamlar  yopiq  zanjir  usulida  qo‟yiladigan  o‟lchamlardan    birortasi  detal 

elementining  vaziyatini  ko‟rsatuvchi  o‟lchamlar,  yig‟ish  chizmasidagi 

detellarning  gabarit  o‟lchamlari  va  boshqa  o‟lchamlar  kiradi.  Chizmada 

ma‟lumot o‟lchamlari * (yulduzcha) bilan belgilanadi, texnikaviy talablarda esa 

“ma„lumot o‟lchamlari” deb yozib qo‟yiladi (6-shakl). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-shakl.

 

 

6-shakl 

---

4 

 

6. Burchaklarni o‟lchashda o‟lcham chizig‟i sifatida shu burchak uchidan 

chiziladigan  yoydan foydalaniladi,  chiqarish  chiziqlari  esa  radial  qilib  chiziladi 

(7-shakl  a,b).  Burchak  o‟lchamlari  o‟lchov  birligi  ko‟rsatilgan  holda 

graduslarda,  minutlarda  va  sekundalarda,  masalan:  90

0

,  7

0

10′,  12

0

45′30″  va 

hokazo ko‟rinishida belgilanadi. 

Aylana  yoyi  o‟lchamini  ko‟rsatish  uchun  o‟lcham  chizig‟i  aylana  yoyiga 

kontsentrik  ravishda  o‟tkaziladi,  bunda  chiqarish  chiziqlari  burchak 

bissektrisasiga  parallel  chiziladi  va  o‟lcham  soni  ustiga         belgi  qo‟yiladi           

(7-shakl, v). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7.Profili egri chiziqli detallarning o‟lchamlari (8-shaklda), ko‟rsatilgandek 

qo‟yiladi. 

8.Yumaloqlanadigan  burchak  uchlari  yoki  yamaloqlash  yoyi  markazi 

koordinatalarini  ko‟rsatish  zarur  bo‟lgan  xollarda  yumaloqlanadigan  burchak 

tomonlari kesishgan nuqtadan yoki yumaloqlash yoylari markazidan chiqariladi 

(9-shakl).  

 

 

8-shakl 

9-shakl 

 

 

7-shakl 

---

5 

 

9.  Simmetrik  detallarning  ko‟rinishi  yoki  biror  elementining  kesimi  to‟la 

chizilmasdan  simmetriya  o‟qigacha  yoki  o‟yiq  chizig‟igacha  chizilgan  bo‟lsa, 

o‟lcham chiziqlarini o‟qdan yoki o‟yiq chizig‟idan bir oz o‟tkazib uzib qo‟yiladi 

(10-shakl).  

10.  Aylana  to‟la  yoki  qisman  chizilgan  bo‟lishidan  qatʻi  nazar,  uning 

o‟lcham  chizig‟ini  aylana  markazidan  bir  oz  o‟tkazib  uzib  ko‟rsatish  mumkin 

(11-shakl). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10-shakl 

11-shakl 

---

6 

 

Сhizmada  buyumning  bir  qismi  uzib  ko‟rsatilsa,  o‟lcham  chiziqlarini 

uzmasdan to‟la ko‟rsatiladi (12-shakl). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11.  Kontur  yoki  chiqarish  chiziqlari  o‟zaro  yaqin  joylashib,  o‟lcham 

chizig‟i  strelkalarini  qo‟yish  uchun  joy  yetishmasa,  kontur  yoki  chiqarish 

chizig‟ini uzib ko‟rsatish mumkin (13-shakl). 

12.  Agar  strelkalar  qo‟yish  uchun  o‟lcham  chizig‟ining  uzunligi  yetarli 

bo‟lmasa, u  holda o‟lcham chiziqlari (14-shaklda) ko‟rsatilgandek qo‟yiladi.  

13.  Strelkalarni  qo‟yish  uchun  joy  yetarli  bo‟lmagan  hollarda  o‟lcham 

chizig‟iga  ko‟rinadigan  nuqta  (14-shakl,)  yoki  45

0

  ostida  o‟tkazilgan  shtrixlar 

bilan belgi qo‟yiladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14. O‟lcham sonlari o‟lcham chizig‟i ustiga, iloji boricha uning o‟rtasiga 

qo‟yiladi (1-shakl).  

15.  Diametr  o‟lchamini  ko‟rsatuvchi  son  oldiga  hamma  hollarda  ham       

⌀

 belgi qo‟yib yoziladi. 

16.  Diametr  o‟lchami  aylana  ichida  ko‟rsatilgan  hollarda  o‟lcham  soni 

o‟lcham chizig‟i o‟rtasidan biror tomonga siljitib chiziladi (13-shakl).  

12-shakl 

13-shakl 

14-shakl 

---

7 

 

17.  Bir  necha  parallel  o‟lcham  chiziqlari  orasida  o‟lcham  qo‟yilganda 

o‟lcham sonlari shahmat tartibida joylashtirish lozim (22-shaklda 

⌀

60, 

⌀

50, 

⌀

40, 

⌀

32, 

⌀

46, 

⌀

64, 

⌀

72 o‟lchamlar). 

18. Chiziqli o‟lchamlarning o‟lcham chiziqlari har xil qiyalikda chizilgan 

bo‟lsa, o‟lcham sonlari (15-shaklda) ko‟rsatilgandek yoziladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

15-shakl 

16-shakl 

---

8 

 

19.  Burchaklarning  o‟lchami  (16-shaklda)  ko‟rsatilgandek  qo‟yiladi. 

Bunda o‟lcham soni o‟lcham chizig‟i ustiga va shu chiziqqa parallel qilib, uning 

o‟rtasiga  yoziladi.  Shtrixlangan  zonada  (16-shakl)  o‟lcham  sonlarini  qo‟yish 

mumkin  emas.  Bu  holda  o‟lcham  soni  gorizontal  o‟tkazilgan  tokchalarda 

ko‟rsatiladi.  Joy  yetishmagan  hollarda  kichik  burchakning  o‟lcham  sonlarini 

hamma  zonalarda  ham  chiqarish  chizig‟ining  tokchasiga  qo‟yiladi  (16-shakl, 

7,5

0 

o‟lchamlar). 

20. O‟lcham chizig‟i ustidagi joy, o‟lcham sonlarini yozish uchun yetarli 

bo‟lmasa,  o‟lchamlar  (17-shaklda)  ko‟rsatilgandek  qo‟yiladi  (shuningdek,      

14-shaklga  qarang).  Strelkasini  qo‟yish  uchun  joy  yetishmasa  o‟lchamlar        

(14-shaklda) ko‟rsatilgandek qo‟yiladi. 

 

 

 

 

21.  O‟lcham  sonlarini  qo‟yish  uchun  kontur  chiziqni  uzilmaydi  va 

o‟lcham  sonlarini  o‟lcham  o‟lcham  chiziqlari,  o‟q  va  markaz  chiziqlarinig 

o‟zaro  kesishishi  joyiga  qo‟yilmaydi.  O‟lcham  qo‟yilgan  joyda  markaz 

chiziqlari uzib qo‟yiladi (18-shakl), shuningdek, o‟lcham sonlari yoziladigan joy 

shtrixlanmaydi (18-shakl). 

15-shakl 

17-shakl 

---

9 

 

 

22.  Bir  konstruktiv  elementning  o‟ziga  (o‟yiq,  chiqiq,  teshik  va  shunga 

o‟xshash  joylarga)  tegishli  o‟lchamlarni,  shu  chizmaning  bir  yeriga,  ya„ni  shu 

elementning  geometrik  shakli  qaysi  tasvirida  yaqqolroq  (to‟laroq)  ko‟rinadigan 

bo‟lsa, o‟sha yeriga to‟plab qo‟yish zarur (19-shakl). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

23. Radius o‟lchami soni oldiga 

R

 bosh harfi qo‟shib yoziladi. 

Aylana  yoyi  markazi  vaziyatini  aniqlovchi  o‟lchamlarni  ko‟rsatish  talab 

qilinmasa, u holda radiusning o‟lcham chizig‟ini markazgacha yetkazmasdan va 

markazdan  siljitib  chizish  ham  mumkin  (20-shakl,  a).  Radius  o‟lchami  katta 

bo‟lgan  hollarda  markazni  aylana  yoyiga  yaqinlashtirib,  radius  o‟lcham 

chizig‟ini burchaklari 90

0

 teng bo‟lgan siniq chiziq bilan chiziladi (20-shakl, b).  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19-shakl 

18-shakl 

---

10 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bir  markazdan  bir  necha  radiuslar  o‟tkazilganda  har  qanday  ikki  radius  bir 

to‟g‟ri chiziqda yotmasligi lozim. 

24.  Tashqi  yumaloqlash  radiuslarining  o‟lchamlari  (21-shakl,