2-Ma`ruza. Tayanch harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Qon va qon aylanish tizimining yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Qon plazmasi va undagi 

agglyutininlar 

Eritrotsitlar va ulardagi 

agglyutinogenlar 

i (o)  

ii (a)   iii (v)   iv (ab)  

I  (

α

, 

β

) 

– 

+ 

+ 

+ 

II  (

β

) 

– 

– 

+ 

+ 

III  (

α

) 

– 

+ 

– 

+ 

IV  (o) 

–

 

– 

– 

+   

B u   j a d v a l d a   a g g l y u t i n a t s i y a   r e a k t s i y a s i   h o s i l   b o ’ l i s h   (   +   ) ,   b o ’ l m a s l i g i   ( – )   b e l g i l a r   b i l a n  

i f o d a l a n g a n .   Q o n   b e r u v c h i   k i s h i   d o n o r ,   q o n   o l u v c h i   k i s h i   r e t s i p i y e n t   d e y i l a d i .   I   g r u p p a   q o n  

e r i t r o t s i t l a r i d a   a g g l y u t i n o g e n l a r   –  

A,  V 

b o ’ l m a g a n i   u c h u n   u n i   b a r c h a   g r u p p a g a   q u y i s h   mu m k i n .   B u  

g r u p p a   q o n u n i   v e r s a l ,   q o n   b e r a d i g a n   k i s h i l a r   e s a   u n i   v e r s a l   d o n o r   d e b   y u r i t i l a d i .  

I I  

g r u p p a   q o n   e r i t r o t s i t l a r i d a   a g g l y u t i n o g e n  

A , 

q o n   p l a z m a s i d a   e s a   a g g l yu t i n i n

α

 

b o ’ l a d i .  

B u   g r u p p a   q o n n i   q o n i   I I ,   I V   g r u p p a   b o ’ l g a n   o d a m l a r g a   q u yi s h   mu m k i n .  

  G r u p p a   q o n   e r i t r o t s i t l a r i d a   a g g l yu t i n o g e n   V ,   q o n   p l a z m a s i d a   a g g l y u t i n i n

α

 

b o ’ l a d i .   B u  

g r u p p a d a g i   q o n n i   I I I   g r u p p a g a   v a   I V   g r u p p a g a   q u y i s h   mu m k i n .  

G r u p p a   q o n   e r i t r o t s i t l a r i d a   A   v a   V   a g g l y u t i n o g e n l a r   m a v j u d   b o ’ l i b ,   q o n   p l a z m a s i d a  

a g g l y u t i n i n l a r   b o ’ l m a y d i .   S h u n i n g   u c h u n   b u   g r u p p a n i   f a q a t   I V   g r u p p a g a   q u y i s h   mu m k i n .   L e k i n   I V  

g r u p p a g a   q o l g a n   u c h t a   g r u p p a d a g i   q o n n i   q u yi s h   mu m k i n .   Q o n i   t o ’ r t i n c h i   g r u p p a   b o ’ l g a n   o d a ml a r   u n i  

v e r s a l   r e t s i p i y e n t l a r   d e y i l a d i .  

---

D o n o r   ( l o t i n c h a   «h a d y a   e t a m a n »  d e g a n   m a ` n o n i   b i l d i r a d i )   b e m o r   h a y o t i n i   s a q l a b   q o l i s h d a  

y o r d a m   b e r a d i g a n   o l i j a n o b   i n s o n d i r .   B e mo r l a r n i n g   k a s a l l i k   t u r i g a   q a r a b ,   y a n g i   q o n   yo k i   q o n   p l a z m a s i  

e r i t r o t s i t   m a s s a ,   l e y k o t s i t   ma s s a ,   t r o mb o t s i t   m a s s a   y o k i   q o n   t a r k i b i d a g i   o k s i l l a r   ( a l b u m i n ,   g l o b u l i n ,  

f i b r i n o g e n ,   f i b r i p o l i z i n ,   g a m m a   g l o b u l i n l a r ) d a n   b i r o r t a s i   q u y i l a d i .  

K a s a l l i k i i n g   o g ’ i r - Y e n g i l l i g i g a v a   t u r i g a   q a r a b ,   2 0 0 ,   4 0 0 ,   6 0 0   ml g a c h a   q o n   q u yi s h   mu m k i n .  

A y r i m   k a s a l l i k l a r d a   ( k u y g a n d a ,   z a h a r l a n g a n d a   v a   b o s h q a l a r d a )   b e mo r n i n g   q o n i   d o n o r   q o n i   b i l a n   t o ’ l a  

a l m a s h t i r i l a d i .   B e mo r g a   q u yi l g a n   q o n u n i n g   o r g a n i z m i g a   i j o b i y   t a ’ s i r   e t i b ,   m u r a k k a b   i j o b i y   f i z i o l o g i k  

o ’ z g a r i s h l a r g a   s a b a b   b o ’ l a d i .   B e m o r g a   d o n o r   q o n i   q u yi l g a n d a   u   t o mi r l a r   d e v o r i d a g i   s e z u v c h i   n e r v  

t o l a l a r i   u c h l a r i n i   q o ’ z g ’ a t a d i ,   n a t i j a d a   q o n   b o s i m i   k o ’ t a r i l a d i ,   y u r a k   f a o l i y a t i   y a x s h i l a n a d i .     N a f a s  

o l i s h   m s ’ y o r i d a   b o ’ l a d i .  

B o s h   mi y a   q o n   t o mi r l a r i d a   q o n   a y l a n i s h   b i r   m u n c h a   y a x s h i l a n a d i .   H a t t o   b e m o r n i n g   i s h t a h a s i  

x a m   o c h i l a d i ,   mo d d a l a r   a l m a s h i n u v i   t e z l a s h a d i ,   q o n   y a r a t u v c h i   v a   b o s h q a   o r g a n l a r   i s h i   k u c h a y a d i   v a  

x r k a z o .  

Q o n n i n g   y o s h g a   x o s   x u s u s i y a t l a r i  

Q o n   o d a mn i n g   yo s h i g a   q a r a b   o ’ z g a r i b   t u r a d i ,   a yn i q s a   b i r   y o s h g a   c h a q o n   o ’ z   x u s u s i y a t i g a  

k o ’ r a   k a t t a   o d a mn i k i d a n   f a r q   q i l a d i .   M o d d a l a r   a l m a s h i n u v i ,   q o n   y a r a t u v c h i   o r g a n l a r n i n g   t u z i l i s h i   v a  

f u n k t s i y a s i ,   q o n   a yl a n i s h i   yo s h g a   x o s   x u s u s i y a t l a r g a   b o g ’ l i q   b o ’ l a d i .   B o l a   q a n c h a   yo s h   b o ’ l s a ,  

m o d d a l a r   a l m a s h i n u v i s h   u n c h a   k u c h l i   b o ’ l a d i .   Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a n i n g   h a r   k i l o g r a m m   v a z n i g a   1 5 0  

s m3 ,   g o ’ d a k   b o l a d a   1 1 0   s m 3 ,   7   yo s h d a i   1 2   yo s h g a c h a   7 0   s m3 ,   1 5   yo s h d a n   b o s h l a b   e s a   6 5   s m3 q o n  

t o ’ g ’ r i   k e l a d i .   Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a d a   q o n   t a p a   v a z n i i i n g   1 5 %   n i ,   b i r   y a s h a r   b o l a d a   1 1 %   n i ,   6  

y o s h d a n   1 4   yo s h g a c h a   1 4 % n i ,   k a t t a o d a md a   e s a   7 %   n i   t a s h k i l   e t a d i .   O ’ g ’ i l   b o l a d a   v a   k a t t a   y o s h l i  

k i s h i d a   q o n   m i q d o r i   q i z l a r   v a   a y o l l a r d a g p g a   n i s b a t a n   k o ’ p r o q   b o ’ l a d i .  

Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a d a   q o n n i n g   s o l i s h t i r m a   o g ’ i r l i g i   1 0 6 0   d a n   1 0 8 0   g a c h a ,   2   ya s h a r   b o l a d a  

1 0 5 0 ,   yo s h   o r t i s h i   b i l a n   b i r o z   k o ’ t a r i l i b ,   1 0 5 5 - 1 0 6 2   g a   y e t a d i   v a   d o i m o   s h u   x i l d a   b i r d a y   t u r a d i .  

Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a d a   e r i t r o t s i t l a r   k o ’ p   b o ’ l g a n i d a n   q o n n i n g   y o p i s h q o q l i g i   1 0 - 1 1   b o ’ l i b ,  

i k k i   y o s h d a   6   g a c h a   t u s h a d i ,   k a t t a l a r d a   4   b o ’ l a d i .   Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a n i n g   q o n   p l a z m a s i   k o ’ p i   b i l a n  

q o n n i n g   5 0 %   n i   t a s h k i l   e t a d i .   Q o n   p l a z m a s i d a   o q s i l   mi q d o r i   k a t t a   o d a m d a g i d a n   k a m,   y a ’ n i   5 , 5 - 6 , 5 %  

b o ’ l a d i .   7   y o s h d a   p l a z m a d a g i   o q s i l l a r   m i q d o r i   6 - 7 %   n i   t a s h k i l   e t a d i .  

Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a d a   p l a z m a   a l b u mi n l a r i g a   n i s b a t a n   g l o b u l i n l a r   m i q d o r i   k a t t a l a r d a g i g a  

q a r a g a n d a   k a m   b o ’ l a d i .   E r i t r o t s i t l a r n i n g   c h o ’ k i s h   r e a k t s i y a s i   ( R O E - S O E )   b i r   s o a t d a   2   m m,    

c h a q a l o q l a r d a   s o a t i g a   4 - 8   m m ,   7 - 1 1   y o s h d a   b i r   s o a t d a   4 - 1 2   m m  b o ’ l a d i .   Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a n i n g   q o n  

p l a z m a s i d a   o s h   t u z i   v a   q a n d n i i g   mi q d o r i   n i s b a t a n   k a m ,   6   yo s h d a   k a t t a   o d a m n i k i g a   y e t a d i .   K a l t s i y  

t u z l a r i   k a t t a   o d a mn i k i g a   n i s b a t a n   k o ’ p   b o ’ l a d i .   E r i t r o t s i t l a r   m i q d o r i   k a t t a   o d a mn i k i g a   q a r a g a n d a  

o r t i q   b o ’ l i b ,   1   m m3   q o n d a   4 , 5 - 7 , 5   ml n   b o ’ l i b ,   1 2   yo s h d a   b u   mi q d o r   k a t t a   o d a m n i k i g a   t e n g l a s h a d i .   1 2 -  

1 4   yo s h d a   e r i t r o t s i t l a r   s o n i   b i r o z   o r t a d i .  

Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a l a r d a   g e m o g l o b i n   mi q d o r i   1 1 0 -   1 1 4 % ,   1 0 0   g   q o n d a   1 7 - 2 5   g   b o ’ l a d i .   B o l a  

k a t t a   b o ’ l g a n   s a r i   g e mo g l o b i n   mi q d o r i   k a m a y i b ,   1 - 2   yo s h d a   8 0 - 9 0 %   b o ’ l a d i .   G e mo g l o b i n   mi q d o r i ,  

e r i t r o t s i t l a r n i n g   k o ’ p   b o ’ l i s h i   b o l a n i n g   s o f   h a v o d a   q a n c h a   b o ’ l i s h i g a   b o g ’ l i q .  

Y a n g i   t u g ’ i l g a n   b o l a l a r d a   l e y k o t s i t l a r n i n g   s o n i   1   m m 3   q o n d a   1 0 0 0 0   d a n   2 0 0 0 0   b o ’ l a d i ,   1 2  

y o s h d a   1 0 0 0 0   d a n   1 2 0 0 0   g a c h a   k a m a y a d i .   M a k t a b   yo s h i d a g i   b o l a l a r d a   1   m m 3   q o n d a   7 - 3   mi n g n i  

t a s h k i l   e t a d i .   3 - 7   y o s h d a n   e y t r o f i l l a r   s o n i   k a m,   l i m f o t s i t l a r   s o n i   e s a   a n c h a   k o ’ p   b o ’ l a d i .  

B o l a n i n g   yo s h i   o r t i s h i   b i l a n   n e y t r o f i l l a r   s o n i   o r t i b ,   l i m f o t s i t l a r   s o n i k a m a y a d i .   N e y t r o f i l l a r   v a  

q o n n i n g   f a g o t s i t a r   f u n k t s i y a s i   h a m  k a m  b o ’ l a d i .   B o g ’ c h a   y o s h i d a g i   b o l a l a r n i   yu q u ml i   k a s a l l i k l a r g a  

t e z   c h a l i n i s h i   q i s m a n   s h u   b i l a n   i z o h l a n a d i .   8 - 9   yo s h d a n   f a g o t s i t a r   f u n k t s i y a   o r t i b ,   o r g a n i z mn i n g   t u r l i  

k a s a l l i k l a r g a   c h i d a m l i l i g i   o s h a d i .   O d a m   c h a r c h a g a n d a   l e y k o t s i t l a r   p a r c h a l a n a   b o s h l a y d i .  

T r o m b o t s i t l a r n i n g   s o n i   h a m   yo s h g a   q a r a b   o ’ z g a r i b   t u r a d i .   K a t t a   o d a m d a   1   m m 3 q o n d a   2 0 0 - 4 0 0  

m i n g ,   1   yo s h g a c h a   b o ’ l g a n   b o l a l a r d a   1 6 0 - 3 3 0   m i n g ,   1   yo s h d a n   2   yo s h g a c h a   1 4 0 - 1 7 0   mi n g ,   2   yo s h d a n  

3   yo s h g a c h a   1 5 0 - 3 0 0   m i n g ,   3   yo s h d a n   4   yo s h g a c h a   3 5 6 - 3 7 0   mi n g   b o ’ l a d i .   Q o n n i n g   i v i s h   t e z l i g i  

b a r c h a   y o s h d a g i   b o l a d a   b i r   x i l   b o ’ l i b ,   3 - 4   m i n u t d a   q o n   l a x t a s i   x o s i l   b o ’ l a d i .  

Y a n g i   t u g i l g a n   b o l a d a   q o n   s u y a k l a r d a g i   q i z i l i l i k d a   y a r a t i l a d i .   B i r   y o s h d a n   b o s h l a b   q i z i l i l i k  

y o g ’   t o ’ q i m a s i   b i l a n   a l m a s h i n a   b o s h l a y d i ,   b u   j a r a y o n   d a s t l a b   s o n ,   k a t t a   b o l d i r   s u y a k l a r i d a ,   k e c h r o q  

u mu r t q a l a r d a   b o s h l a n a d i .   B e s h   y o s h d a n   q i z i l i l i k n i n g   y o g ’   t o ’ q i m a s i   b i l a n   a l m a s h i n i s h i   a n c h a  

t e z l a s h a d i .   8   yo s h d a   b o l d i r   s u y a k l a r i n i n g   y a r m i d a   q i z i l i l i k   o ’ r n i n i   y o g ’   t o ’ q i ma s i   q o p l a y d i .   1 2 - 1 5  

y o s h d a n   b o s h l a b ,   q o n i   y a r a t i l i s h i   k a t t a l a r n i k i d e k   b o ’ l a d i .   B o l a   t u g ’ i l g a n d a n   s o ’ n g   t a l o q   t e z   o ’ s a  

b o s h l a y d i ,   v a z n i   5   o y l i k d a   2   h i s s a ,   1   yo s h d a   3   h i s s a ,   1 0 - 1 2   yo s h d a   1 0   h i s s a   o r t a d i .  

Biz tarbiyachi pedagoglar, tibbiyot hodimlari va ota-onalar bolalar salomatligi uchun qanchalik 

kurashmaylik  bari-bir  bolalar  ayrim  kasalliklar  bilan  kasallanadilar.  Sog’lik  barqarorligiga  o’zini 

salbiy    ta’sirini  oshirib  borayotgan  iqtisodiy  va  boshqa  omillarni  ko’rib  chiqamiz.  Masalan: 

kambag’al  oiladagi  3  yoshli  bolalarning  rivojlanganligi,  maktabga  tayyorgarligi  va  so’zga 

boyligining darajasi namunali oilaning farzandidan 1 yil muddat orqada ekanligi ma’lum bo’ldi. Bola 

14 yoshga etgach esa ularning  2 yoshgacha farqi bo’ladi.  

Angliyada o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatdiki  past ijtimoiy -  iqtisodiy  darajadagi oilalarni 

2  yoshli  bolalarini  o’rganilganda  ularning  ko’rsatgan  yuqori  natijalari  vaqt  o’tishi  bilan‘asayishi 

kuzatildi.  Ular  10yoshga  etganlarida  namunali  oilalar  farzandlarini  8  yoshli  bolalarini  o’rtacha 

darajasiga  teng  bo’ladi.  Bundan  tashqari:  sog’lom oziqlanish  bo’lmaganligi  tufayli  Anna  va  Daniel 

kabi  bolalar,  yoshlari  katta  insonlar  kabi  ishemik  gipertoniya  va  yurak  kasalliklariga  chalinishlari 

ko’proq.  Shunday  qilib  bolalarning  yoshligidagi  salbiy  ta’sirlar  hayotda  ularning  kelajakda 

---

salomatligiga  ta’sir  ko’rsatadi.  Tajribalar  shuni  ko’rsatdiki,  Anna  va  Daniellarni  hayoti  davomida 

ijtimoiy  darajasi  oshsa  ham,  bu  kabi  omillar  o’z  ta’sirini  ko’rsatmay  qo’ymaydi.  Yuqoridagi 

ma’lumotlardan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, past ijtimoiy darajali oilada katta bo’lib, yuqori 

darajadagi  ijtimoiy  qatlam  a’zolariga  qo’shilgan  bolalar  sog’lig’i    jixatidan  ijtimoiy  kelib  chiqishi 

yuqori darajadagi bolalardan farq qiladi.

3

 

Chapter  1  discusses  how  the  consequences  of  growing  up  in  disadvantaged  environments 

become apparent very early on in life, and increase the chances of adverse developmental outcomes, 

worse health, and negative behavioural and economic outcomes over the life course. For example, it 

cites  evidence  that  as  early  as  the  age  of  three,  children  from  poor  homes  are  already  up  to  a  year 

behind middle class  peers  in  'school  readiness'  and 'level  of  vocabulary'  By  the  age  of  14,  they  are 

almost  two  years  behind.  A  cohort  study  in  England  reveals  that  the  cognitive  abilities  of  children 

from lower socio-economic groups who had strong average scores at two years of age declined over 

time.  By  the  time  they  were  ten,  the  abilities  of  these  children  had  been  overtaken  by  those  of 

children  from  higher  socio-economic  classes  that  had  low  average  scores  at  two  years,  but  whose 

abilities increased over time. Furthermore, if children like Anna and Daniel are exposed to unhealthy 

diets, they are more likely to develop medical conditions like coronary heart disease as adults. The 

consequences of economic and social problems in childhood will therefore exert a long-lasting nega-

tive impact on their health throughout their lives. Research has revealed that even if Anna or Damien 

manage  to  climb  up  the  social  ladder,  this  will  not  undo  the  potential  damage  of  earlier  structural 

disadvantage  upon  their  lives.  Thus  moving  from  low  socio-economic  status  during  childhood  to 

high  adult  socio-economic  status  does  not  necessarily  lead  to  commensurate  gains  in  health  in 

adulthood.