Texnologiyasi

 
Rasm - 4.7. Valsli maydalagich 
 
 
Sortirovkalash (groxotlash) 
Groxotlash  (elash)  –  sochilma  materiallarni  groxotda  zarralarini  yirikligi 
bo‘yicha  ajratish (sortirovkalash) jarayonidir.   
Texnologik vazifasiga ko‘ra groxotlash: 
-
 
yordamchi, shuningdek dastlabki – mayda klasslarini ajratib maydalagichga 
yo‘naltirish (ochiq siklda maydalaganda); 
-
 
nazorat va tekshiruv – maydalangan materialning mayda klasslarini ajratish  
(berk siklda maydalaganda); 
-
 
birlashtirilgan  –  kompleks  (dastlabki  va  nazorat)  –  ikkita  jarayon  bittaga 
birlashtirilgan (berk siklda maydalaganda); 

---

92 
 
-
 
 tayyorlov – turli klass yiriklikdagi maxsulotni ajratib maydalash maqsadida 
ajratish; 
-
 
mustaqil  yoki  mexanik  sortirovkalash  –  tayyor  maxsulot  (sortlar  bo‘yicha)  
olish va iste’molchiga yuborish.  
-
 
Yiriklikni tartibga solish uchun, o‘z vaqtida, maydalashga yo‘naltirilayotgan 
materialning miqdorini to‘g‘ri ta’minlashda elash ishlari bajariladi. 
-
 
Texnologik sharoitga bog‘liq holda quyidagi turdagi elash ishlari bajariladi: 
dastlabki, nazorat va yakuniy (tayyor mahsulot). 
-
 
Dastlabki  elash, 
maydalashga  tushayotgan  materialdan  mayda  sinfga 
mansub 
bo‘laklarni 
ajratish 
uchun 
bajariladi 
(rasm-4.3). 
Natijada 
maydalagichlarning ishlash sharoiti yaxshilanadi va mahsuldorligi ortadi. 
-
 
Nazorat  elash, 
yopiq  siklda  qayta  maydalashga  yo‘naltirilgan  mahsulotdan 
alohida  sinflarni  ajratib  olish  uchun  xizmat  qiladi.  YOpiq  sikl  maydalashning 
yakuniy bosqichida nazarda tutiladi (rasm-4.4). YOpiq siklda maydalashda kerakli 
fraksiyaning chiqishi ortadi va chaqiq tosh dona shakli yaxshilanadi. 
-
 
YAkuniy elash, 
iste’molchiga tovar fraksiyali chaqiq toshni olish va jo‘natish 
(rasm-4.4) uchun bajariladi. 
-
 
Barcha  tog‘  konlari u  yoki  bu  darajadagi  mustahkamligi  bo‘yicha  bir  jinsli 
bo‘lmagan toshlardan tashkil topgan. 
-
 
 
 
 
 

---

93 
 
Rasm-4.8. Har bir bosqich 
maydalash oldidan elash sxemasi: 
1- g‘alvir; 2- maydalagichni 
chetlab o‘tish uchun transportyor; 3- 
maydalagich: “+” va “-” panjara usti 
va panjara ostidagi (mayda sinflar) 
mahsulotlarga mos keladi. 
Rasm-4.9.  Maydalashning yakuniy 
bosqichida yopiq sikl sxemasi: 
1-nazorat elash;   
2-yakuniy (tovar) elash. 
 
CHaqiq  toshni  boyitish  yuqorida  keltirilgan  kabi  shag‘al  singari  amalga 
oshiriladi. 
CHaqiq  tosh  uchun  saylanma  maydalash  prinsipi  asosida  boyitish  maqsadga 
muvofiqdir.  Bu  usul  quyidagilarga  asoslangan.  Maydalanayotgan  toshning 
maydalik  darajasi  nafaqat  maydalagich  turi,  ishlash  rejimi  va  uni  to‘g‘irlashga, 
balki toshning mustahkamligiga bog‘liq. 
Agar  doimiy  rejimda  ishlayotgan  maydalagichdan  turli  mustahkamlikdagi 
toshlarni  o‘tkazsak,  u  holda  tosh  mustahkamligi  qancha  kichik  bo‘lsa, 
maydalangan  mahsulot  ham  mayda  bo‘ladi.  SHu  sababli  maydalagandan  so‘ng 
mahsulotdan mayda fraksiyani elashda, panjara ostida qoladigan mahsulot nisbatan 
bir jinsli va mustahkam hisoblanadi. 
Bu  erda  qo‘shimcha  elashning  yana  bir  afzalligini  ko‘rish  mumkin,  ya’ni 
mustahkamligi 
past  fraksiyalarniajratib,   yakuniy   mahsulotni  boyitish 
imkonini beradi ( rasm-4.10). 
-
 
 
 
 
Rasm-4.10. Saylanma maydalash prinsipi bo‘yicha chaqiq toshni boyitish: 
 1-kichik 
mustahkamlikdagi 
mahsulotning 
chiqishi; 
2-yuqori 
mustahkamlikdagi mahsulotning chiqishi; 

---

94 
 
 
Saylanma 
maydalash 
samaradorligi 
kuch 
ta’sirida 
ishlaydigan 
maydalagichlarda  yuqori  bo‘lib,  toshlar  kuch  ta’sirida  maydalanadi.  SHu 
maqsadda maxsus bolg‘ali, rotorli maydalagichlar, dezintegratorlar ishlatiladi. 
CHaqiq  toshni  yuvish  qachonki  unda  chang  miqdori  O‘zRST  8267-93 
“Qurilish ishlari uchun zich tog‘ jinsli chaqiq tosh va shag‘al” talabidan oshsagina 
bajariladi.  Bu  esa,  ho‘l  elash  jarayonida  bajarilib,  suv  g‘alvirlar  ostidan  sepiladi. 
CHaqiq  toshni  quruq  usulda  havo  ta’sirida  changsizlantirish  istiqbolli  hisoblanib, 
elash jarayoni bilan birgalikda bajariladi.