‘z b e k is t n r e spu b L ik a si o L iy va ‘r t a maxsus

5.4. Materiallar bilan ta’minlovchilarni tanlash
Korxona  ishlab  chiqaruvchimi  yoki  savdotni  qat'iy  nazar  uni 
katta  foyda  olishining  garovlaridan  biri  u  materiallami  qanchalik 
arzon,  va  o ‘z  vaqtida  belgilangan  vaqtda  va  miqdorda  olishi  hamda 
sifatiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Bu  esa  korxonaga  materiallami  qaysi 
ta’minlochidan olinishiga bog‘liq bo‘ladi.
Optimal  ta ’minlovchilami  tanlash  uchun  ularning  ishi  to ‘g ‘- 
risida  m a’lumotlar  bankini  tashkil  etish  kerak  bo‘ladi.  M a’lumotlar 
banki  iste’molchi korxonaga qo‘ygan talablariga (baholash  m e’zon- 
lariga)  ta ’minlovchi  qay  darajada  javob  bera  olishini  baholash 
imkonini  beradi.  Ko‘p  hollarda  iste’molchi  korxonalar  baholash 
m e’zoni  sifatida  mahsulot  sifatini,  yetkazib  berish  shartlarini  va 
ishonchliligini  tanlaydilar.  Agar  bir  paytning  o ‘zida  qo‘yilgan 
talablarga  bir  nechta  korxona  teng javob  beradigan  bo‘lsa,  ulardan 
eng  yaxshisini  tanlab  olish  uchun  q o ‘shimcha  m e’zonlardan 
foydalanish mumkin:
- potensial ta ’minotchini tanlash;
- ta ’minotchining moliyaviy holati;
- ta ’minotchini qo‘shimcha zaxira quvvatga ega ekanligi;
-  shoshilinch buyurtmalarni  bajara olish muddati;
-  ta ’minotchini  iste’molchiga  nisbatan  joylashgan  manzilining 
uzoqligi va boshqalar.
Potensial  ta’minotchini  tanlash.  Potensial  ta ’minotchilarni 
quyidagi  tartibda  tanlash  mumkin:  tenderlarni  o ‘tkazish,  reklama 
materiallarini  tahlil  qilish,  matbuotda  chop  etilgan  yoki  teleradio 
vositalirida  berilib  borayotgan  e’lonlarni  o ‘rganish,  ko‘rgazmalarda 
qatnashish va yana shaxsiy uchrashuvlar natijalariga qarab.
Tenderlarni  tashkil  etish  va  ularni  o ‘tkazish  potensial 
ta ’minotchilarni  aniqlashda  juda  yaxshi  natijalar  beradi.  Bunga 
yoMovchi  tashuvchi  transportda  y o ‘nalishlami  joylashtirish  uchun 
o ‘tkazib  kelinayotgan  ochiq  tenderlar  (tenderlarga  taalluqli  barcha 
m a’lumotlar  «Avtomobillarda yo‘lovchilar tashishni  tashkil  etish  va 
boshqarish»  fanida chuqur o‘rganiladi) yaxshi  misol  bo‘la oladi.
T a’minotchilami 
tekshirish. 
T a’minotchining 
moliyaviy 
holatining  ishonchliligi  ular  bilan  uzoq  muddat  hamkorlik  qilish 
uchun  asos  bo‘lib  xizmat  qiladi.  T a’minotchining  moliyaviy  ahvoli
72

---

yomon  bo‘lsa  yoki  u  halol  bo‘lmasa,  undan  materiallar  oluvchi 
korxonada  har  xil  muammolar  vujudga  kelishi,  ayniqsa  kerakli 
materiallami  o ‘z  vaqtida  yetkazib  bermasligi  oqibatida  korxona 
kerak  mahsulotlarni  vaqtida  ishlab  chiqara  olmagani  uchun  katta 
zarar ko‘rishi hamda u bilan bog‘liq bo‘lgan korxonalarni ham qiyin 
ahvolga  solib  qo‘yishi  mumkin.  Shuning  uchun  har  bir  korxona 
ta ’minotchi  bilan  shartnoma  tuzishidan  avval  uning  ishonchililigini 
baholashi  kerak.  Buning  uchun  korxonaning  xarid  logistikasi  bilan 
shug‘ullanuvchi  mutaxassislari  barcha  imkoniyatlardan  ta ’miotchi- 
ning  moliyaviy  hisobotlarining  tahlili,  u  bilan  hamkorlik  qilayotgan 
boshqa  korxonalardan  olgan  m a’lumotlar,  bank  ma’lumotlari  va 
boshqa  olinishi  mumkin  bo‘lgan  m a’lumotlardan  foydalanishi 
kerak.
Materiallar  ta ’minotining  ishonchliligini  baholash.  Materiallar 
ta ’minotining  ishonchliligi  amal  qilayotgan  shartnomalar  asosida 
baholanadi.  Buning  uchun  maxsus  reyting  shkalasi  ishlab  chiqiladi. 
Reyting  shkalasida  har  bitta  ko‘rsatkichga  m a’lum  miqdorda  ball 
beriladi.  Ballning  miqdori  har  bir  ko‘rsatkichning  ta ’minotdagi 
ahamiyatiga  qarab  ekspertlar  yordamida  yoki  m a’lum  bir  hisob- 
kitoblar orqali amalga oshirilishi mumkin.
M ateriallar  ta’minotining  ishonchliligi  eng  asosiy  mezon  qilib 
olinganida uni aniqlash tartibini ko‘rib chiqaylik.
1. Reja va amaldagi ta ’minot sanasi  solishtiriladi.
2.  Material  resurslarni  yetkazib  berishdagi  kechikish  vaqti 
aniqlanadi.
3.  Yetkazib  berilgan  va  yetkazib  berilishi  kerak  boMgan  mate­
rial  resurslarning  miqdoriga  qarab  ulaming  qancha  qismi  yetkazib 
berilmagani aniqlanadi. T a’minotdagi uzilishlar soni aniqlanadi.
4.  M ahsulotning  yetkazib  berilmagan  miqdori  quyidagicha 
aniqlanadi:
Л