E. D. Imamnazarov qurilishda axborot texnologiyalari

 Tarmoqda ma'lumot uzatish bosqichlari
 
 
Xabarlar,  ma'lumotlar,  fayllar  kompyuter  tarmog`i  bo`ylab  uzatilaetganda  bir  necha 
bosqichlarni  bosib  o`tadi.  Bu  bosqichlar  soni  7  ta  bo`lib,  ularning  har  biri  berilmalar  aniq  va  o`z 
vaqtida uzatilishini ta'minlash uchun xizmat qiladi. 
1.
 Ilovalar
 bosqichi  foydalanuvchi  kuzata  oladigan  yagona  bosqich  bo`lsa-da,  bu  bosqichda 
bajariladigan amallarning ko`pchiligidan foydalanuvchi  bexabar qoladi. Bu bosqichda ma'lumotlar 
bitlar  ketma-ketligiga  aylantiriladi  va  unga  sarlavha  qo`yiladi.  Bu  sarlavhada,  xususan,  uni 
jo`natayotgan va oladigan kompyuterlar manzillari ko`rsatiladi. 
2. 
Taqdimot
 bosqichida  ma'lumotlarni  kodlash  uchun  alifbo  turi  (masalan,  ANSII,  Unicod) 
tanlanadi,  hajmni  kamaytirish  uchun  siqiladi,  boshqalarning  qo`liga  tushganda  oshkor  bo`lmasligi 
uchun kriptografiya yordamida shifrlanadi. 
 
3. 
Sessiya
 bosqichida aloqa o`rnatish boshlanadi. Bu bosqichda ma'lumotning chegaralari (boshi va 
oxiri)  belgilanadi.  Bu  amalni  yana  ma'lumotni  qavsga  olish  deb  ham  atashadi.  Bundan  tashqari, 
aloqa  turi  tanlanadi.  Aloqa  yarim  dupleks  tarzida  bo`lsa,  kompyuter  har  bir  vaqt  momentida 
ma'lumotlarni  qabul  qilish  yoki  uzatish  tartibidan  birida  ishlaydi,  hamda  bu  tartiblarning  biridan 

---

 
 
141 
 
ikkinchisiga o`tib turadi. Aloqaning to`liq dupleks turida kompyuter bir vaqtda ma'lumotni uzatishi 
va qabul qilib olishi mumkin. Aloqa turi ham sessiya sarlavhasiga yoziladi. 
5.
 
Transport
 bosqichida  jo`natiladigan  ma'lumotlar  tasodifiy  o`zgarishlardan  himoyalanadi. 
Buning  uchun  ma'lumot  bo`laklarga,  ya'ni  segmentlarga  ajratiladi,  har  bir  segment  uchun  nazorat 
yig`indisi hisoblanadi. Nazorat  yig`indisi  – bu segmentdagi barcha bitlarning matematik  yig`indisi 
bo`lib,  ma'lumot  uzatilgach,  uning  nazorat  yig`indisi  qayta  hisoblanadi  va  bu  qiymat  nazorat 
yig`indisining qabul qilingan qiymatiga teng bo`lsa, demak ma'lumot bexato jo`natilgan bo`ladi. Bu 
bosqichda  ma'lumotlardan  nusxa  olinadi  va  u  ma'lumot  uzatilguncha  saqlab  turiladi.  Har  bir 
segment uchun sarlavha yaratiladi va unga segmentning tartib raqami, nazorat  yig`indisi kiritiladi. 
5. 
Tarmoq
 bosqichida  ma'lumotlarni  uzatish  yo`li  (marshruti)  aniqlanadi.  Segmentlardan  paketlar 
yaratiladi,  paketlar  soni,  ketma-ketligi,  ma'lumotlarni  jo`natayotgan  va  qabul  qilib  oladigan 
kompyuter manzillari paketlarning sarlavhalari (konvert)ga kiritiladi. 
6.