Nadjapova nigina abdurasulovna

                                                    XULOSA 

 

1. Eronshunoslikda evfemik va disfemik ma’noli vositalarni o‘rganish dolzarb 

masala sifatida kun tartibiga qo‘yilmagan. Bugungi kunda nutqiy strukturani ilmiy 

tadqiq  qilish  muammosi  doirasida  mazkur  vositalarni  ham  tadqiq  qilish  dolzarb 

masaladir. 

2.  Lisoniy  hodisalarni  ilmiy  o‘rganish  zamon  bilan  hamqadam  rivojlanadi. 

Shunga  muvofiq  ravishda,  har  bir  davrda  o‘rganish  ob’ektining  yangidan-yangi 

qirralari  namoyon  bo‘ladi.  Evfemik  birliklarning  mohiyati  asosan  tabu  hodisasi 

bilan  bog‘lab  o‘rganilmasdan,  ularga  nafaqat  qo‘llanishi  ijtimoiy  taqiqlangan  til 

birliklari  o‘rnida  ishlatiluvchi  vositalar  sifatida,  balki  uslubiy  bo‘yoq,  nutqiy 

bezamlilik,  fikrni  nozik bayon etish, qolaversa, sharqona  madaniyatga  xos  hurmat 

maqsadida qo‘llanuvchi, so‘zlovchining manipulyativ taktikasini ta’minlovchi kabi 

vositalar sifatida ham qaralmog‘i lozim.  

3.  Evfema  va  tabu  tushunchalari  uzviydir. Evfema  dastlab  diniy,  keyinchalik 

dunyoviy  fikrlash,  masalan,  axloq-odob  normalari,  muomala  odobi  talabi  asosida 

shakllangan.  Evfema  qo‘llash  uzoq  tarixga  ega  bo‘lsa-da,  eng  kam  o‘rganilgan. 

Uning  qo‘llanish  doirasi,  sababi,  o‘rganish  ob’ekti  tor  tushunilgan,  unga  aytilishi 

man    etilgan  predmetlar  nomini  yashiruvchi,  til  egalarini  har  xil  xavflardan, 

baxtsizliklardan saqlovchi “

xaloskor

” vosita deb qaralgan. 

4.  Faktlar  hozirgi  fors  nutqining  evfemik  qatlami  tilning  o‘zi  kabi  tarixiy-

evolyutsion  jarayonini  kechiruvchi  soha  -  uslubshunoslikning  tarkibiy  qismi 

sifatida  baholash:  tasviriy  ob’ektini  aniqlash,  semantik,  uslubiy-funksional 

---

 

61 

tasniflash,  uslubshunoslik  va  uning  vazifaviy  turlariga  munosabatini  aniqlash 

kabilarga imkon beradi.  

5.  Evfema  metaforik,  metonimik,  sinekdoxaviy,  funksiyadoshlik  ko‘chimlar 

asosida shakllangan. 

6. Evfema ma’no va shakl jihatdan nomutanosib (asimmetrik) hodisa, majoziy 

ma’no ifodalaganligidan, uni tilning biron sathida o‘rganib bo‘lmaydi. 

7.  Evfemik  vositalar  evfemik  sinonimiyani  hosil  qiladi.  Evfemik  sinonimlar 

inson tafakkurining tasviriy vositalar “

kashf etish

” faoliyatidir. 

8.  Evfemik  vositalar  sinonimiyaning  shakllanish  sababini,  boyish  manbaini 

ko‘rsatishdan  tashqari,  semantik-funksional  lug‘at  tuzish,  ularning  tematik,  izohli 

turlarini yaratishga imkon beradi. 

9.  Evfemik  nutq  asosan  badiiy,  publisistik,  so‘zlashuv  nutqining  tarkibiy 

qismi  bo‘lib,  masalaning  o‘rganilishi  nutqning  vazifaviy  turlarini  xususiy  planda 

yoritishga yo‘l ochadi. 

10.  Fors  tilida  ismiy  va  fe’liy  evfemizmlarning  quyidagi  semantik  guruhlari 

ajratildi:  o‘lim  bilan  bog‘liq,  axloq  bilan  bog‘liq,  kambag‘allik  bilan  bog‘liq,  

yolg‘onchilik  bilan  bog‘liq,  tana  tuzilishi  bilan  bog‘liq,  yomon  odatlar  bilan 

bog‘liq,  qallob  va  ayyorlar  bilan  bog‘liq  va  qizg‘anchiqlikni  bildiruvchi 

evfemizmlar. 

11. Fors tilida disfemizmlarning mavzu doirasi evfemizmlarga nisbatan ancha 

tor  va  u  so‘kish,  haqorat,  qarg‘ish,  kinoya,  masxara  ifodalovchi  birliklar 

guruhlaridan iborat. 

12.  Fors  tilida  disfemik  birliklar  sirasida  kontekstual  ma’nodoshlik,  zid 

ma’nolilik holatlari e’tiborga molik. 

13. Fors tilida disfemik birliklar ma’noviy ko‘lami jihatidan monosemantik va 

polisemantik birliklarga bo‘linadi.  

 

 

 

---

 

62