3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
 
 
8.2. Buxgalteriya hisobotining turlari va ularning mazmuni 
Buxgalteriya  hisobotlari  qaysi  davrda  to’zilishiga  qarab  oyliq  paklikva  yillik 
hisobotlarga 
bo’linadi. 
Oylik 
buxgalteriya 
hisobotlari 
buxgalteriya 
balansi 
va 
ma'lumotnomalardan  iborat  qiladi.  Buxgalteriya  balansida  hisobot  oyi  boshiga  xo’jalik 
mablag’lari va ularning tashkil manbaalarini qoldiqlari aks etgiriladi. Ma'lumotnomalarda esa 
xo’jalik faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari qanday bajarilganliklari ko’rsatiladi. 
Choraklik  buxgalteriya  hisobotining  hajmi  keng  bo’lib,  balansdan  tashqari  xo’jalik 
faoliyatyning  turli  ko’rsatkichlarini  aks  ettiruvchi  bir  necha  jadvallardan  iborat  bo’ladi: 
№
 
1«Buxgalteriya balansi», 
№
 2 «Moliyaviy natijalar to’q’risida hisobot”; 
№
 2a «Debitorlik va 
kreditorlik qarzlari to’q’risida ma'lumotnoma». 
Korxonalar  yillik  buxgalteriya  hisobotini  kelasi  yilning  1-yanvar  holatiga  to’zilib, 
yakunlovchi buxgalteriya balansi va xo’jalik faoliyatini har tomonlama harakterlab beruvchi 
ko’pgina  jadvallardan  iborat  bo’ladi  va  yuqoridagi  ko’rsatilga  shakllardan  tashqari.  Asosiy 
vositalar,  fondlar  harakati,qarzga  olingan  mablag’larning  harakati.debitor  va  kreditor 
qarzlar.ijtimoiy  ko’rsatkichlar  va  valyuta  mablag’larining  harakatiga  doyr  hamda  yillik 
foydaning taqsimlanishini aks etiruvchi jadval (shakl) lar ham kiritiladi. 
O’zbekiston    Respublikasining    «Buxgalteriya    hisoboti to’q’risida»gi qonunning 16-
moddasiga  muvofiq  yillik  moliyaviy  (buxgalteriya)  hisobot  quyidagi  shakllarni  (formalarni) 
o’z ichiga oladi. 
1-shakl-«Buxgalteriya balansi»; 
2-shakl-«Moliyaviy natijalar to’q’risida hisobot»; 
3-shakl-yaAsosiy vositalar harakati to’q’risida hisobot»; 
4-shakl-«Pul okimlari to’q’risida hisobot»; 
5-shakl-«Xususiy kapital to’q’risida hisobot»; 
Izohlar.hisob-kitoblar va tushuntirishlar. 
Buxgalteriya  balansi  ma'lum  bir  sanaga,  hisobotning  boshqa  shakllari  esa  ma'lum  bir 
davr uchun to’ziladi. 
Korxonada  bo’lgan  mablag’lar  harakati  buxgalteriya  hisobining  schyotlarida  qayd 
etilgan  bo’lib.har  oyda  schyotlarning  oborotlari  hisoblanib  oy  oxiriga  qoldiqlari  chiqariladi. 
mablag’lar  harakatining  to’q’riligini  bilish  maqsadida  sintetik  schyotlar  oborotlari  analitik 
schyotlardagi  ma'lumotlari  bilan  taqqoslanadi.  Har  bir  schyot  qoldiqlari  tekshirib 
chiqilgandan  keyin  bu  ma'lumotlar  asosida  sintetik  va  analitik  hisob  oborot  qaydnomalari 
to’ziladi va ular ma'lumotnomalariga asosan buxgalteriya balansi to’ziladi.  
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

Buxgalteriya    balansining      1-shakli    «Buxgalteriya    balnsi»  to’q’risida  buxgalteriya 
balansi mavzusida yoritilgan. 
Moliyaviy  natijalar  to’q’risida  hisobot  (
№
  2-shakl)  da:ishlab  chiqarilgan  va  sotilgan 
mahsulotlardan olingan yalpi tushum.bu mahsulotlar tannarxi, mahsulotlar sotishdan olingan 
daromad,  operatsion daromadlarg  davr xarajatlari,moliyaviy  faoliyat daromad  va xarajatlari, 
soliq  to’laguncha  foyda  va  sof  foydalar  ko’rsatiladi.  Bundan  tashqari  utgan  yildagi 
ko’rsatkichlar ham tahlil qilinadi.  
Asosiy vositalar to’q’risidagi hisobot (
№
 3-shakl) da korxonada mavjud bo’lgan asosiy 
vositalar turlari va ularni eskirishining qoldiqlari (holati) va hisobot davri davomidagi (bir yil 
davomidagi) o’zgarishi ko’rsatiladi. Bu hisobot asosida korxona yil davomida kancha asosiy 
vositalar  qabul  qilganligi,  (jumladan  guruhlari  bo’yicha  nimalarni)  va  asosiy  vositalarni 
hisobdan chiqarilganligi,sabablari va turlari bo’yicha aniqlash mumkin.  
Pul  okimlari  to’q’risida  hisobot  (
№
4-shakl)  da  korxonaning  xo’jalik      faoliyati      bilan   
bog’liq      pul      mablag’larining  harakati.olingan  hamda  tulangan  foizlar  va 
dividentlar.tulangan  soliqlar.investitsiya  hamda  moliyaviy  faoliyat  bo’yicha  mablag’lar 
harakati ko’rsatiladi. Bu hisobot shakli tegishli schyotlar hisob ma'lumotlari asosida to’zilib, 
bu  hisobotdan  korxonada  umuman  mablag’lar  ko’payganmi  yoki  faoliyati  natijasida 
kamayish yuz berganmi aniqlash mumkin.  
Xususiy   (uz)   kapital  to’q’risida  hisobot   (
№
5-shakl)da korxonaning uz mablag’lari 
manbalari hisobot davrida kanchalik va nima sababdan o’zgarganligini ko’rsatadi. Bu hisobot 
asosida korxonaning uz mablag’lari (sarmoyasi) miqdorini.shundan ustav kapitali va foydasi 
kanchalik  ekanligini  va  ularning  hisobot  davri  davomida  qanday  o’zgarganligini  aniqlash 
mumkin.  
Korxonalar  yuqoridagi  hisobot  turlaridan  tashqari  Debitorlik  va  kreditorlik  qarzlari 
to’q’risida ma'lumotnoma (
№
2a-shakl) va Moliyaviy iqtisodiy holat bo’yicha ma'lumotnoma 
(
№
2b-shakl) hamda yillik hisobotda izohlar, tushuntirishlar bo’ladi.           
Debitorlik  va  kreditorlik  qarzlari  to’q’risidagi  ma'lumotnoma-1  da  korxonaning 
mamlakat  ichidagi  va  chet  ellardagi  debitorlik  va  kreditorlik  qarzlarining  harakati 
ko’rsatiladi. Bu muxim hisobot shakllaridan biri bo’lib.bu ma'lumotnoma asosida debitor va 
qarzlarning to’lov muddatlari utib ketmasligini nazorat qilish mumkin.  
Moliyaviy iqtisodiy holat bo’yicha ma'lumotnomada korxonaning hisobot davri boshi va 
oxirida  moliyaviy  –  iqtisodiy  ko’rsatkichlarning  o’zgarishi  ko’rsatiladi.  Izohlar  va 
tushuntirishlarda  hisobotdan  foydalanuvchilarga  tushunarli  bo’lishi  uchun,  hisobotlarning 
ayrim  moddalari  kengaytirilib,  aniqlanib  beriladi.  Bunda  korxonada  qo’llanilgan  hisob 
yuritish siyosatiga katta ahamiyat beradi.