3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
7.3. Buxgalteriya hisobi shakllari (formalari) 
 
Buxgalteriya hisobining quyidagi shakllari (formalari) mavjud. 
1 .Memorial-order shakli, 
2.Jurnal order shakli. 
Buxgalteriya hisobining memorial - order shakli davlat 
muassasalari va kichik korxonalar o’rtasida eng ko’p tarkatilgan. 
Memorial-order shakli quyidagi afzalliklarga ega: 
Hisob jarayoni qat’iy izchillikda olib boriladi; 
Hisob  texnikasi  sodda  va  tushunarli  bo’ladi;  registrlarning  standart  shakllarini  qo’llash 
mumkin;  hisob  ishini  buxgalteriya  xodimlari  o’rtasida  ularning  malaka  darajasiga  bog’liq 
holda taqsimlash mumkin. 
Mazkur  hisob  shakli  quyidagi  kamchiliklarga  ega  hisobga  olishga  ko’p  mehnat 
sarflanadi;  tahliliy  hisob  jamlama  hisobdan  ajralib  koladi,  ya'ni  hisob  alohida  yuritiladi,  bu 
esa  ko’pincha  tahliliy  hisobning  jamlama  hisobdan  orkada  kolishiga  olib  keladi;  bir    xil  
yozuvlar  hisob  regstlarida  ko’p  marotaba takrorlanadi. 
Buxgalteriya 
hisobi 
ushbu 
shaklining 
mohiyati 
shundan 
iboratki, 
xo’jalik 
operatsiyalarini  qayd  etish  uchun  jamlama  va  tahliliy  hisobning  maxsus  jamgaruv  oborot 
qaydnomalaridan,  ya'ni  asosiy  vositalar,  hisoblangan  amortizatsiya  ajratmalari  (eskirish); 
ishlab chqarish zaxirlari va tayyor mahsulotlar; ishlab chqarish xarajatlari; pul mablag’lari va 
fondlar;  hisob-kitoblar  va  boshqa  operatsiyalar;  realizatsiya;  mol  yetkazib  beruvchilar  bilan 
hisob  kitoblar;  ish  haqi  qaydnomalaridan  foydalaniladi.  Korxona  buxgalteriyasiga  kelib 
tushgan birlamchi hujjatlar ularni tuldirish uchun asos hisoblanadi. 
Oborot  qaydnomalari  va  jamlama  hisob  regstrlari  asosida  memorial  orderlar  to’ziladi. 
Memorial  orderlar  ma'lumotlari  har  oyda  «Bosh  daftar»  jurnaliga  o’tkaziladi,unga  qarab 
oborot  koldi^  balansi  chiqariladi,so’ngra  u  balans  hisoboti  shakliga  o’tkaziladi.  «Bosh 
kitob»da  barcha  hisobvaraqlar  debeti  bo’yicha  bir  oy  uchun  oborotlar  summasi  barcha 
hisobvaraqlar kredita bo’yicha oborotlar summasiga,shuningdek «Summasi» ustuni yakuniga 
teng  bo’lishi  shart.  Oborotlardan  keyin  bir  oy  uchun  keyingi  sartrda  kelayotgan  oy  boshida 
har bir hisobvaraqning kodigi chiqariladi,u hisobot balansiga kiritiladi.  
Quyida  memorial-order  tizimida  hisob  regstrlarining  tarkibi  va  qayd  etilgan  yozuvlarni 
rasmiylashtirish izchilligi chizma shaklida keltiriladi. 
 
 
 
 
 
 
 
Buxgalt
е
riyaga k
е
lib tushadigan 
birlamchi xujjatlar 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
“Kassa” 1-memorial orderi 2002 yil _______________oyi uchin 
Operatsia mazmuni 
Debet 
Kredit 
(summa (so’m)) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Birlamchi xujjatlar asosida 
tuzilgan oborot qaydnomalari va 
taxliliy hisob r
е
gistrlari 
 
Kassa daftari 
 
M
е
morial 
 
“Bosh daftar” jurnali 
 
M
е
morial ord
е
rlarni ro’yxatga 
olish jurnali 
 
Jamlama hisobning oborot 
qaydnomalari 
 
Buxgalt
е
riya balansi va boshqa 
moliyaviy xisobotlari 
 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

“Bosh daftar”  jurnali 
2002 yil _____________________ oyi uchun 
 
M. 0.  M.O. 
bo’yicha 
summa  
Hisob varaq, 
№
  
Hisob varaq, 
№
  
 
Jami oborotlar  
 
 
 
debet  
kredit  
debet  
kredit  
debet  
kredit  
01.01.2002 yilga 
qoldiq 
  
  
  
  
  
  
1.  
  
  
  
  
  
  
  
2.  
  
  
  
  
  
  
  
3.  
  
  
  
  
  
  
  
4.  
  
  
  
  
  
  
  
5.  
  
  
  
  
  
  
  
6.  
  
  
  
  
  
  
  
7.  
  
  
  
  
  
  
  
8.  
  
  
  
  
  
  
  
9  
  
  
  
  
  
  
  
Jami oborot  
  
  
  
  
  
  
01.02.2002 yilga 
qoldiq  
  
  
  
  
  
  
 
Moddiy boyliklarning miqdoriy ______ jamuljam hisobi daftari  
Hisobvaraq___________________________________________ 
 
Debet 
Kredit  
Qoldiq  
Sana   M.O. 
№
  
Operatsiya 
mazmuni  
Narxi  
Miqdori   So’m  Miqdori   So’m  Miqdori   So’m 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Joriy hisobvaraqalar va hisob kitoblar daftari  
Hisobvaraq___________________________________________ 
 
Sana 
M.O. 
№
 
Operatsiya 
mazmuni 
Debet 
Kredit 
Qoldiq 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Memorial orderlarni po’yxatga olish jurnali  
Hisobvaraq___________________________________________ 
M.O. 
Sana 
Operatsiya mazmuni 
summa 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

№
 
 
 
 
 
 
Buxgalteriya  hisobining  jurnal-  order  shakli  hisob  yuritishning  yagona  jurnal-order 
tizimi 1960 yil 1 yanvaridan joriy etildi, u korxona va tashkilotlarda buxgalteriya hisobining 
qoidalarini  o’zgartirdi.  Buxgalteriya  hisobining  ushbu  tizimi  joriy  etilgunga  kadar 
buxgalteriya hisobining memorial-order tizimi amal qilgan edi. 
Hisob  yuritishning  ushbu  shakli  birlamchi  hujjatlar  ma'lumotlarini  buxgalteriya 
hisobining  barcha  bo’limlari  bo’yicha  vositalar  va  xo’jalik  operatsiyalarining  jamlama  va 
tahliliy  hisoblarini  ta'minlaydigan  bo’limlarda  jamgarish  qoidasidan  foydalanishga 
asoslangan. 
Birlamchi  hujjatlar  ma'lumotlarini  jamgarish  va  bir  tizimga  keltirish  vositalarni  va  ana 
shu  vositalardan  hisobot  oyi  uchun  foydalanishga  doyr  barcha  xo’jalik  operatsiyalarini 
hisobga  olishga  doyr  barcha  narsani  aks  ettirish  imkonini  beradigan  hisob  registrlarida 
amalga oshiriladi. 
Birlamchi  hujjatlar  ma'lumotlarini  jurnal-orderlarda  to’q’ri  guruhlashtirishni  ta'minlash 
uchun hisobvaraqlar krediti bo’yicha namunaviy korrespondentsiya va oylik choraklik hamda 
yillik  hisobotlar  uchun  zarur  bo’lgan  ko’rsatkichlar  ro’yxati  nazarda  tutilgan  Jamlama  va 
tahliliy hisob uchun mo’ljallangan jurnal ppleolarda,bundan tashqari, tahliliy hisobning zarur 
poziyalari (moddalari) ham nazarda tutilgan. 
Buxgalteriya  hisobining  yagona  jurnal-order  tizimini  barpo  etishniig  asosiy  negizlari 
quyidagilardai iborat: 
Jurnal  orderlarda  operatsiyalarni  ro’yxatga  olish  tartibida  yozuvlar  faqat  hisobvaraqlar 
krediti  bo’yicha  debetlanadigan  hisobvaraqlar  bilan  korrepondentsiyada  amalga  oshiriladi; 
Odatda jamlama va tahliliy hisob yozuvlari yagona tizimdan joy oladi; 
 Xo’jalik  hisoblari  buxgalteriya  hisobida  davriy  va  yillik  hisobotlarni  nazorat  qilish  va 
to’zish uchun takoza etiladigan ko’rsatkichlar bo’yicha aks ettiriladi;  hisob-varaqalarga kura 
va  iqtisodiy  jixatdan  o’zaro  boglangan  hisobvaraqlar  bo’yicha  birlashgan  jurnal-  order 
qo’llaniladi; 
Oldindan  ko’rsatilgan  hisobvaraqlar  korrespondentsiyasi,  tahliliy  hisob  moddalari 
nomenklaturasi,davri va yillik hisobotlarni to’zish uchun takozo   etiladigan   ko’rsatkichlar   
bilan   birgalikda registrlardan foydalaniladi; 
 Oylik jurnal-orderlar qo’llaniladi. 
Bundan tashqari jurnal-order shaklida quyidagi printsiplar asos kilib olingan: 
1. Hisob registrlarining sonini kamaytirish va yozuvlarni takrorlamaslik 
2.  Operatsiyalarni        jamgaruvchi        jurnal-orderlardan.  Ko’p  takrorlanadigan  bir  xil 
mazmundagi operatsiyalar bo’yicha maxsus qaydnomalardan keng foydalanish; 
3. Asosiy schyotlar bo’yicha sintetik va analitik hisobni bir registrga birlashtirish; 
4. Yozuvning shaxmat va bir chizikli usulini ko’prok qo’llash; 
5.  Hisob  registrlarining  mehnat  taqsimotiga,hisobot  to’zishga  va  undagi  ma'lumotlarni 
tahlil qilishga qulayligi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

Jurnal-order  shaklining  boshqa  hisob  shakllaridan  ancha  takomillashgan  va  qulay 
bo’lganligi  uchun  xalq  xo’jaligining  moddiy  ishlab  chqarish  korxonalarida  keng 
qo’llanilmoqda. 
Hisoblash    mashinalarining    ko’p    miqdorda    ishlab  chiqarilishi  va  hisob  ishlarida 
qo’llanilishi  hisob  shakllarining  yangi  turlarining  vujudga  kelishiga  sabab  buldi.  Hisob 
ishlarini  yengillashtirish  va  ma'lumotlarni  olishni  tezlashtirish  uchun  perfaratsionmashinalar 
qo’llanila  boshladi.  Bunda  barcha  hujjatdagi  ma'lumotlar  perfokartalarga  maxsus  maket 
bo’yicha  o’tkaziladi.  Bu  usul  ham  keyinchalik  xalq-xo’jaligining  moddiy  ishlab  chqarish 
tarmoklari  shu  jumladan  ilmiy  texnika  tarakkiyoti  rivojlanish  natijasida  buxgalteriyada 
kompyuterlar    qo’llanila    boshladi.    Avvalgi    perfaratsion  mashinalarda  hujjatlarning 
ko’pchiligi kulda tuzilar, ulardagi ma'lumotlar maxsus perfokartalarga o’tkazilar edi. Bundan 
tashqari  juda  ko’p  qog’oz,  turli  qimmatbaho  mashinalar  ishlatilar  edi.  Hisoblash  ishlarida 
elektron mashinalardan foydalanish bu kamchiliklarni bartaraf etdi. 
Elektron  hisoblash  mashinalar  maxsus  to’zilgan  dasturlar  asosida  ishlab,  ko’pincha 
ma'lumotlar  operatsiyalar  sodir  bo’lganda,  ma'lumot  tashuvchilarga  avtomatik  tarzda 
o’tkazadi.