“tasdiqlayman” O„quv ishlari bo„yicha prorektor



Download 1,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/79
Sana18.01.2022
Hajmi1,71 Mb.
#390869
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   79
Bog'liq
IMLO MAJMUA 21-22

vergul, nuqtali 

vergul,  tire,  ikki  nuqta, qavs, qo„shtirnoq

  kabi  belgilarning  ishlatilish  holatlariga 

to„xtalinadi.  

 

13-MA‟RUZA  



Mavzu: O„zbek leksikografiyasi tarixidan  

Reja:  

1. Turkiy tillar taraqqiyotida lug„atlarning o„rni.  

2. “Devoni lug„ot-it turk” asarining ahamiyati. 

3. Eski o„zbek tiliga mansub lug„atlar va ularning xarakterli jihatlari.  

4.  O„tgan  asrda  yaratilgan  lug„atlar  va  ularning  o„zbek imlosi  taraqqiyotida 

tutgan o„rni.  

 

Lug„atchilik  tarixi  ya‟ni,  dunyo  lug„atchiligi  tarixi  qadim  mingyilliklarga 



borib  taqaladi.  Jumladan,  o„zbek  lug„atchiligi  tarixi  ham  bir  necha  ming  yillar 

avval shakllana boshlagan. O„zbek lug„atchiligi shakllanishining ilk bosqichlari XI 

asrda buyuk bobokalonimiz Mahmud Koshg„ariyning “Devonu lug„ati-t-turk” asari 

bilan  boshlanadi.  Mahmud  Koshg„ariy  “Devonu  lug„ati-t-turk”  asarini  yaratib 

o„zbek lug„atchiligining shakllanishiga ilk tamal toshini qo„ygan desak mubolag„a 

bo„lmaydi.  

“Devonu  lug„ati-t-turk”  asari  turkiy  tilshunoslikning bizga  ma‟lum  bo„lgan 

ilk  yirik,  shuning  bilan  birga,  tengi  yo„q  ulug„  yodgorligidir.  O„z  zamonida  asar 

arablarga, qolaversa, arab tili orqali Sharq-u G„arb xalqlariga qadimgi turklarning 

tili,  madaniyati,  urf-odatlari  va  tarixi  to„g„risida  atroflicha  ma‟lumot  beruvchi 

qomusiy kitob sifatida yaratilgan.  

Asar arabchada “Divanu lug„ati-t-turki” deb atalgan. Ushbu atamada: divan-



devon

”  –  bu  o„rinda  so„zlarning  muayyan  izchillikdagi  to„plami;  “



lug„at

”  – 


“so„zlar”  degani;  uning  izohlovchisi  bo„lmish 

turki

  –  “turk”  ma‟nosida  bo„lib, 

o„sha  zamondagi  turkiy  tilni  bildiradi.  “Divanu  lug„ati-t-turki”ning  so„zma-so„z 

tarjimasi va izohi „Turk so„zlari devoni” demakdir.  

“Devonu  lug„ati-t-turk”  asari  ikki  qismdan  iborat  bo„lib,  u  muqaddima  va 

lug„at qismlaridan tuzilgan. Muqaddimada asarning yaratilish sababi, o„sha davrda 

turkiylar  ishlatgan  yozuv,  ot  yasalishi,  otlar  va  fe‟llardagi  orttirmalar,  lug„atning 

tuzilish  usullari,  turkiy  xalqlarning  bayoni,  joylashuv  o„rni,  turkiy  tilning 

xususiyatlari, lahjalardagi farqlar to„g„risida so„z yuritilgan.  

Asarda  har  bir  so„zning  ma‟nolari  (polisemiya,  omonim,  antonim,  arxaik 

so„zlar) chuqur tahlil qilinadi, ayrim so„zlarning etimologiyasi beriladi. Tovushlar 

tahlili  ancha  mukammal.  Unli  va  undosh  fonemalar,  cho„ziq  va  qisqa  unlilar 

farqlanadi, tildagi fonetik hodisa va qonuniyatlar ochib beriladi.  



48 

 

Koshg„ariy asarning muqaddima qismida shunday fikrni keltiradi: “Men bu 



kitobni maxsus alifbo tartibida hikmatli so„zlar, sajlar, maqollar , qo„shiqlar, rajaz 

va nasr deb atalgan adabiy parchalar bilan bezadim. Qattiq joylarini yumshatdim, 

qiyin  va  qorong„u  joylarini  yoritdim.  Bu  ish  ustida  so„zlarni  o„z  joyiga  qo„yish, 

kerakli  so„zlarni  osonlik  bilan  topish  uchun  bir  necha  yil  mashaqqat  tortdim. 

Nihoyat,  kerakli  so„zlarni  joyida  ko„zlaydigan,  qiyinchiliksiz  topa  oladigan  bir 

holga keltirdim” (2;15-b).  

Asarning lug„at qismi sakkiz bo„limdan iborat bo„lib, bo„limlarning har biri 

kitab

  deb  atalgan.  Morfologiya  qismida  so„zlar  arab  tilshunosligi  an‟analariga 

ko„ra  uchga  ajratiladi: 

fe‟l




Download 1,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish