Xayitbayev abror ismoilovich orol dengizi qurishining quyi amudaryo landshaftlariga ta

Tuproq  qoplamidagi  o’zgarishlar.

  1960  yillarga  qadar  Amudaryo  va 

Sirdaryo  deltalari  tabiiy  botqoqliklar  o’lkasi  edi,  ko’pincha  bir  ko’l  bilan 

ikkinchi  ko’lning  chegarasi  qamishzorlar  bilan  qoplangan  botqoqliklar 

hisoblangan,  shuning  uchun  ham  bu  yerda  botqoqli  allyuvial  tuproqlar  hamda 

allyuvial o’tloq tuproqlar katta maydonlarni (550 ming gektardan ko’p) qamrab 

turgan.  Deltalarda  mavjud  bo’lgan  ko’pgina  sersuv  o’zanlarning  ikki  chekkasi 

qalin  to’qayzorlar  bilan  band  edi.  To’qayzorlarda  asosan  o’tloq-taqir,  to’qay-

botqoq  tuproqlari  keng  tarqalgan  bo’lib,  bahorda  va  yozning  birinchi  yarmida 

daryo  toshqini  vaqtida  suv  bilan  qoplanib,  boshqa  vaqtlarda  quruq  bo’lib  turar 

edi.  Shuning  uchun  ham  tuproqlar  sho’rlanmasdi,  chunki  yozning  ikkinchi 

yarmida  tuproq  ustida  to’plangan  oz  miqdordagi  tuz  bahor  toshqinida  yuvilib 

turardi.  Umuman,  shu  hodisa  tufayli  deltalarda  sho’rxoklarning  maydoni  ham 

chegaralangan  edi.  Tuproqshunoslarning  ma’lumotiga  ko’ra,  sho’rxoklarning 

jami  maydoni  200  ming  gektardan  ortiq  edi.  Buning  kattagina  qismi  dengiz 

bo’yi  sho’rxoklariga  to’g’ri  kelgan.  Orol  bo’yidagi  Amudaryo  va  Sirdaryo 

deltalari asosan qumoq hamda mayda zarrali qumlarning o’zaro aralashmasidan 

tarkib  topganligi  tufayli,  shuningdek,  ularning  bosh  qismidan  to  dengizning 

avvalgi  qirg’og’iga  qadar  tekislikning  nihoyatda  kaftdek  yassiligi  sizot 

suvlarning  gorizontal  harakati  juda  ham  sekin,  lekin  ularning  vertikal  harakati 

---

 

esa,  nihoyatda  tez  yuz  berishiga  imkon  berardi.  Bu  hol  sizot  suvlarning  katta 

qismi  bug’lanishga  sarf  bo’lishiga,  oz  miqdorda  esa  atrofdagi  botqoqliklarga 

tomon  siljishga  olib  kelardi.  Deltaning  muntazam  to’yinib  turishi  tamom 

bo’lgandan  keyin  (1970  yillarning  o’rtalaridan  boshlab),  bu  yerlardagi  ko’l, 

o’zanlar,  botqoqliklardagi  suvlar  bug’lanishga  to’la  sarf  bo’la  boshladi.