|
hech qanday mulohaza
yuritmasdan, biror-bir shaxsiy tashabbus
kо‘rsatmasdan aniq hamda tez bajarishni talab qilish kerak edi.
F. Teylor boshqarishni “aniq qonun va qoidalarga tayanadigan
haqiqiy ilm, shuningdek, nima qilish kerakligini aniq bilish va uni
puxta hamda arzon usulda bajarish san’ati” deb baholagan.
Shunday qilib, F. Teylor “boshqaruvning mumtoz maktabi”ni
yaratishga asos soldi. U yaratgan boshqaruv maktabi faqat Amerikada
emas, balki Yevropaning boshqa mamlakatlarida ham turli nazariya va
oqimlar kо‘rinishida rivojlanib bordi.
F. Teylorning zamondoshi va ishining davomchisi amerikalik
iqtisodchi Garrington Emerson mehnatni ilmiy tashkil qilish bо‘yicha yirik
mutaxassislardan bо‘lib, u boshqarish va mehnatni tashkil qilishning
15
Xronometraj-“amalga oshirilgan harakatlarning davomiyligini aniqlash va vaqt sarfini o'lchash orqali o'rganish
usuli”. Manba:
https://dvc.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/1410099
34
kompleks, tizimli yondoshuvini ishlab chiqqan. G.Emerson Teylorga
nisbatan faqat tor texnik va ishlab chiqarish sharoitinigina kо‘rib
chiqmasdan boshqaruvni ratsionallashtirishni ancha keng kо‘rib chiqdi va
unumdorlikning 12 prinsipini ilgari surdi. Uning tamoyillari mashxur
“Mehnat unumdorligining tamoyillari” asarida yoritilgan.
G. Emerson ilmiy boshqaruv prinsipini mohiyatiga kо‘ra quyidagi
ketma-ketliqda bayon qilgan
16
:
1. Aniq qо‘yilgan maqsad va g‘oyalar.
2. Oqilona, sog‘lom fikr.
3. Jozibali, e’tiborli mahsulot.
4. Intizom.
5. Xodimga nisbatan adolatli bо‘lish.
6. Tezkor, ishonchli, tо‘liq, aniq va muntazam hisob-kitob.
7. Dispstcherlash.
8. Meyorlar va jadvallar.
9. Sharoit bilan ta’minlash.
10. Muammolarni meyorlash.
11. Standart yо‘riqnomalarni tayyorlash.
12. Unumdorlikni rag‘batlantirish.
Kо‘rinib turibdiki, G. Emersonning diqqat-e’tiborida, eng avvalo
ikki, ya’ni aniq qо‘yilgan maqsad va g‘oya, shuningdek oqilona fikr
turibdi. G. Emerson ishchining ish vaqtida bajaradigan harakatlarini
о‘rganib, ishchiga beriladigan ish hajmi normalarini, ishni bajarishning
ortiqcha, unumsiz harakatlarini bartaraf etuvchi eng muvofiq usullarini
ishlab chiqdi.
Bunda masalan, nisbiy ish haqining maxsus tizimi oqilona fikr asosida
qо‘llanilib, unga kо‘ra berilgan normani bajargan ishchilarga tarif
stavkalari va koeffitsiyentlari oshirilar (8- band), uni bajara olmagan
ishchilarga esa stavkalari 20-30 foiz pasaytirilib, jarima solingan. Shu
bilan birga berilgan vazifani yuqori darajada bajarilishi uchun sharoit ham
yaratilgan (9-band).
“Ilmiy menejment” namoyandalari о‘z ilmiy ishlarini asosan
korxona, tashkilot boshqaruvini takomillashtirishga bag‘ishlashgan. Ular
boshqaruvining quyi darajasidagi masalalar bilan, ya’ni faqat ishlab
chiqarish darajasidagi boshqaruv bilan shug‘ullanishgan. Ma’muriy
maktabning vujudga kelishi munosabati bilan mutaxassislar endi
16 Двенадцать принципов производительности Г. Эмерсона. Манба: http://banki-uchebnik.ru/menedzhment/88-dvenadtsat-
printsipov-proizvoditelnosti-g-emersona
35
umumtashkilot darajasidagi boshqaruv muammolari bilan shug‘ullana
boshladilar.
Teylor va Gilbretlar oddiy ishchidan muvaffaqiyatga erishib, shuhrat
qozonib martabaga ega bо‘lganlardir. Aynan shu tajriba ularning
boshqaruv tо‘g‘risidagi tushunchalariga keskin ta’sir etgan. Ulardan farqli
о‘laroq, mumtoz ma’muriy boshqaruv maktabining asoschilari: “Yirik
biznes sohasida mashhur, boshqaruvning yuqori bо‘g‘inida esa yuksak
tajribali amaliyotchi rahbarlar bо‘lishgan”.
Ularni tashvishlantirgan bosh masala - bu umumtashkilot miqyosida
samaradorlikka erishish bо‘lgan. Shunday maqsad qо‘yilgan bо‘lsa-da,
ular boshqaruvning sotsial jihatlariga unchalik e’tibor berishmagan,
ustiga-ustak ularning ishlari shaxsiy kuzatuvlar doirasidan chiqmagan.
Shu sababli ularning yondoshuvlari ilmiy metodologik asosga ega
bо‘lmagan.
“Mumtoz”chilar tashkilotga keng qamrovli kelajak nuqtai-nazaridan
yondoshib, undagi umumiy xususiyatlar va qonuniyatlarni aniqlashga
urinishgan. Maqsad - boshqarishning unversal usullarini yaratish orqali
muvaffaqiyatga erishish edi. Ular boshqarishning quyidagi ikki jihatiga
e’tiborni qaratishgan:
•
tashkilotning oqilona boshqaruv tizimini ishlab chiqish
. Ular
tashkilotni bо‘linmalar yoki ishchi guruhlarga bо‘lishni, moliya, ishlab
chiqarish va marketing boshqarishni takomillashti-rishning muhim
tomonlari deb hisoblashgan;
•
tashkilotning oqilona tarkibi va ishlovchilarni oqilona
yо‘naltirishga erishish
. Shu maqsadda boshqarishda yakkaboshlik
bо‘lishini va ishchi faqat bitta boshliqdan topshiriq olish va unga
bо‘ysunishi lozim degan g‘oyani ilgari surishgan.
A. Fayol boshqaruv fanining rivojlanishiga salmoqli hissa qо‘shgan
fransuz olimlaridandir. U Fransiyadagi kо‘mir qazib oluvchi yirik
kompaniyani boshqargan. A. Fayol о‘zining boy amaliy tajribasini
“Umumiy va sanoat boshqaruvi” (1916) nomli kitobida umumlashtirgan.
Uning ilgari surgan quyidagi boshqaruv g‘oyalari hozirgi kunda ham о‘z
ahamiyatini yо‘qotmagan (2-jadval).
A. Fayol boshqarishni:
• kelajakni kо‘ruvchi;
• faoliyatni tashkillashtiruvchi;
• tashkilotni idora qiluvchi;
• faoliyat turlarini muvofiqlashtiruvchi;
36
• qaror va buyruqlarning bajarilishini nazorat qiluvchi kuchli qurol
deb ataydi.
2-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |
