Referat mavzu: Mantlq ilmining nazariy amaiiy ahamiyati

TAFAKKUR  Shakll 

fikming  mazmunini  tashkil  etuvchi  elementlaming 

bog’lanish  usuli,  uning  strukturasi  (tuzilishi)  dir.  Fikrlash  elementlari  deganida, 

predmetning  fikrda  ifoda  qilingan  belgilari  haqidagi  axborotlar  tushuniladi. 

Tafakkur shaklining tabiatini konkret misollar yordamida ko’rib chiqamiz.

M a’lumki,  ayrim  predmetlar,  ulaming  sinfi  (to’plami)  kishilar tafakkurida  turli 

xil  mazmunga  ega  bo’lgan  tushunchalarda  aks  ettiriladi.  Masalan,  «davlat» 

tushunchasida  o ’zining  maydoniga,  aholisiga,  boshqamv  vositalariga  ega  bo’lgan 

siyosiy tashkilot aks  ettiriladi.  «Ilmiy nazariya»  tushunchasida esa,  predmetlaming 

birorta  sohasiga  oid  bo’lgan  va  ular  haqida yaxlit  tasavvur  beradigan,  m a’lum  bir 

metod  yordamida  qurilgan  tushunchalar  sistemasi  ifoda  etilgan.  Mazmun jihatdan 

turli  xil  bo’lgan  bu  tushunchalar mantiqiy  shaklika  ko’ra  bir  xildir:  har  ikkalasida 

predmet  uning  muhim  belgilari  orqali  fikr  qilingan.  «o’z  maydoniga  egaligi», 

«aholisining  mavjudligi»,  «boshqaruv  vositalariga  egaligi»,  «siyosiy  tashkilotdan 

iboratligi»  davlatning  muhim  xususyatlari  hisoblanadi.  Xuddi  shuningdek, 

«predmetlaming  birorta  sohasiga  aloqadorligi»,  «predmet  haqida  yaxlit  tasavvur 

hosil  qilishga  imkoniyat  berishi»,  «ma’lum  bir  metod  yordamida  qurilishi», 

«tushunchalar  sistemasi  shaklida  bollishi»  ilmiy  nazariyaning  muhim  belgilari 

hisoblanadi.  Agar  tushuncha  aks  ettirayotgan  predmetni  A  bilan,  unda  fikr 

qilinayotgan  muhim  belgilami,  ya’ni  fikrlash  elementlarini  a,  v,  s,...,  n  bilan 

belgilasak,  tushunchaning  mantiqiy  strukturasini A (a,  v,  s,...,  n)  shaklida  simvolik 

tarzda ifodalash mumkin.

Hukmlarda  predmet  bilan  uning  xossasi,  predmetlar  o ’rtasidagi  munosabatlar, 

predmetning  mavjud  bo’lish  yoki  bo’lmaslik  fag’ti  haqidagi  fikrlar  tasdiq  yoki 

inkor  shaklda  ifoda  etiladi.  Masalan  «Temir-metall»  degan  hukmda  predmet 

(temir)  bilan  uning  xossasi  (metall  eganiligi)  o ’rtasidagi  munosabat  qayd  etilgan. 

«Axloq  huquqdan  ilgari  pay do  bo’lgan»  degan  hukmda  ikkita  predmet  (axloq  va 

huquq)  o ’rtasidagi  munosabat  qayd  etilgan.  Mazmun jixatdan  turli  xil  bo’lgan  bu 

hukmlar  tuzilishiga  ko’ra  bir  xildir:  ularda  predmet  haqidagi  tushuncha  (S)  bilan 

predmet belgisi haqidagi tushuncha 

(P) 

o’rtasidagi munosabat qayd etilgan, ya’ni R

---

ning  Sga  xosligi  tasdiqlangan.  Umumiy  xolda  hukmning  mantiqiy  strugturasini 

(shag’lini) S-R formulasi yordamida ifoda etish mumkin.