Toshkent moliya instituti zulxumor toirovna abdalova zulxumor nazarovna tojiyeva

3.  Fanning  tadqiqot  m etodlari
F ann in g  obyekti  va  pred m etin i  to ‘g ‘ri  bilish,  u la m i  kelib 
chiqishini,  rivojlanishini  ilm iy  asosda  tahlil  etishda  va  obyektiv 
ravishda  baho  berishda,  m a ’lu m   iqtisodiy geografik  m etodlarga 
tayangan  holda  am alga  oshiriladi.
Iqtisodiy  geografiya  fanining  asosiy  tadq iq ot  m etodlariga 
quyidagilar  kiradi:
Tarixiy  m etod;
Taqqoslash  m etod;
K artografik  m etod;
Statistika va  m atem atika  m etodi;
Tarkibiy-  tizim li  m etod;
M odellashtirish  m etodi
Ekstrapolyatsiya  m etodi;
Sotsial  so‘rov  m etodi;
Inform atsiya  va  boshqa  m eto d lar  b o ‘lib  bu  m etodlarning 
ayrim lari  ustida  to ‘xtalib  o ‘tam iz.
Iqtisodiy  georafik  tad q iq o tlam i  olib  borishda  tarixiy  m etod 
alohida  o ‘ringa  ega  b o ‘lib,  xo‘jalik   rivojlanishining  davr  (vaqt) 
va  jo y   birligi  jih atid an   o ‘rganish  aloh id a  aham iyatga  ega. 
Ayniqsa,  hududiy  iqtisodiy-ijtim oiy  tizim larni  shakllanishida 
va  rivojlanishida  tarixiy  jarayonlarning  va  voqealarning  hal 
etuvchi  ta ’sirini  o ‘rganish ju d a   m uhim dir.

---

M asalan,  m am lakat  ishlab  chiqarish  kuchlarining  shakllan­
ishi  va  rivojlanishini  tarixiy  bosqichlar  asosida  tad q iq   etish  va 
h ar  bir  bosqichga  xos  b o ‘lgan jarayo nlarn i,  om illam i  va  hodis- 
alarni  o ‘rganish  zarurdir.
T izim li-tarkibiy  m etod   iqtisodiy  gegrafiya  fanida  bir 
m unch a  m urakkab,  biroq ju d a  sam arali  hisoblanadi.  Bu  m etod 
o ‘rganilayotgan  v o qe’a  va  hodisani  o ‘zid an   k attaro q  b o ‘lgan 
obyekt  doirasida  o 'rganishn i  taqozo  etadi.
M asalan,  respublikam izning  biror viloyatini  iqtisodiy  geog­
rafik  tavsifini  olib  borishda,  shu  viloyatning  m aydoni,  aholisi, 
x o ‘jaligi  va  boshqa  jih atlarin i  o ‘rganganda,  bu  k o ‘rsatkichlarni 
respublikaning  yaxlit  tizim idagi  salm og‘i  va  viloyatning  res- 
publikadagi  o ‘rni  va  roli  aniqlanadi.  D em ak,  viloyat  ijtim oiy- 
iqtisodiy  tizim   sifatida  em as,  balki  turli  xil  h u du diy  tarkib 
birligi  tarzida  ko'rilishi  lozim .  T aqqoslash  m etodi  ham  
iqtisodiy  geografiyada ju d a   serm ahsul  va  u num li  m etodlaridan 
hisoblanib,  ikkita  taqqoslanayotgan  obyektlar  u ch u n   u m um iy 
va  o ‘ziga  xos  tom o nlarni,  obyektning  katta-kichikligi,  uning 
afzalliklarini,  im koniyatlarini  va  om illarini  ochib  beradi. 
Ekstrapolyatsiya  m etodi  kelajakka  b ah o  berish  b o ‘lib,  uning 
asosiy  m azm u ni  o ‘tm ishdagi  jaray on larni  kelajakka  k o ‘chirish 
yoki 
istiqbolni 
aniqlash 
orqali 
o ‘rganiladi. 
M asalan, 
0 ‘zbekiston  aholisi  h ar  yili  3  %  ga  yaqin  о ‘sib  boradigan 
b o ‘lsa,  2015-yilda  respublika  aholisining  soni  30,9  m ln   kishini 
tashkil  etishi  m um kin,  degan  likrga  kelam iz,  y a’n i  oldingi 
o ‘sish  su r'atlarin i  orqali  kelajakdagi  aholi  son ini  aniqlaym iz. 
Biroq, 
ekstrapolyatsiya 
m etodi 
h ar 
doim  
h am  
to ‘g‘ri 
b o ‘lm aydi,  chunki  bu  m etod da  iqtisodiy,  siyosiy,  tabiiy  om illar 
va  sabablar  e ’tiborga  olinm aydi.