A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini

GAZONLAR KOMPOZITSIYASI
Gazonlar  -   boshoqli,  kam  hollarda  dukkakli  o'tlardan  tashkil 
topgan,  qalin,  tuproqni  qoplovchi  o 't qatlami.  U rug'dan  ekish,  chim 
bilan  qoplash,  tabiiy  o 'tlar  qoplamini  yaxshilash  va  boshqa  usullar 
bilan  batpo  etiladi.  Gazonlar  maydoni  1  m2  dan  to  bir  necha 
gektargacha  bo'lishi  mumkin.  Q o'llanilishiga  qarab,  manzarali, 
sport  va  maxsus  gazonlarga  ajratiladi.  Barcha  sanalgan  gazonlar 
guruhi  bir y o 'la sanitariya-gigiena vazifasini  ham bajaradi.
M anzarali  gazonlar  alohida  bir  ko'kalamzorlashtirish  xududi 
yoki  daraxtlar,  butalar  va  gullar uchun  fon  vazifasini  bajaradi.  Sport 
gazonlari  o'yingoh,  otchopar,  g o lf  maydoni  va  boshqa  sport 
maydonchalarida  bar-po  etiladi.  Maxsus  gazonlar  aerodromlarda, 
shosse  va  temir  y o 'l  chekkalarida  (qiyaliklarda),  gidrotexnik 
qurilmalar qiyaliklarida barpo etiladi.
14-rasm.
  Gazon turlari:
a)  sport gazonlari;  b) mavritan gazonlari; v) himoya gazonlari; 
g)  manzarali gazonlar
Tarkibiga ko 'ra  gazonlar toza -  bir xil  o'tlardan tashkil topgan; 
aralash  -   turli  o'sim liklardan  (o 'tlar  aralashmasi),  boshoqli  yoki 
dukkakli  o'tlar  va  gullaydigan  o'tsim on  o'sim liklar  aralashmasidan 
barpo  qilinishi  mumkin.  Tarkibida  faqat  boshoqli  yoki  dukkakli 
o 'tlar  bo'lganlari 
yashil gazonlar
  deb  ataladi.  O 'tlar  va  gullaydigan 
o'sim liklar  aralashmasi  bo'lgan  gazonlami  esa 
mavritan,
  yoki 
jim jim ador
 deyiladi.  Gazonlar bir yillik va ko'p yillik bo'ladi.
Manzarali  gazonlar  joylashgan  eriga  qarab,  hamda  parva­
rishlash (gazonlami kesish yoki kaltalash)  soniga ko 'ra porter, oddiy 
va  chim  turlariga  bo'linadi.  Shuningdek,  mavritan  hamda  tuproqni 
qoplovchi  o'sim liklardan  tashkil  topgan  turlari  mavjud.  Parter 
gazonlar yashil  ob’ektning  markaziy qismida joylashtiriladi,  odatda, 
xaykaltaroshlik namunalari, yodgorliklar va jam oat binolariga kirish 
oldida  barpo  etiladi.  Bunday  gazonlar  har  5-7  kunda  kesiladi.  Parter

---

gazonlarida  asosan  bir  turdagi  ko‘p  yillik o ‘tlardan  (yaylov  raygrasi 
yoki  chim), arpadan foydalaniladi.
Oddiy  gazon  yashil  ob ’ektning  barcha  qismlarida  joylash­
tiriladi.  Oddiy  gazonni  yaratish  uchun  3-5  turdagi  o ‘tlar  aralash- 
masidan  foydalanish  mumkin.  Gazonlar  1  oyda  1-2  marotaba 
kesiladi.  Chim  gazonlar  shahar  chekkasidagi  yashil  ob’ektlarda 
barpo  etiladi.  U lar  k o ‘p  turdagi  o ‘tlardan  iborat  boMib,  sun’iy 
yaratilgan  yoki  aksariyat  hollarda  tabiiy  o ‘tlar  qoplamidan  tashkil 
etiladi.  Tabiiy  o ‘tzorda  tuproqni  yumshatish  yoMi  bilan,  urug‘dan 
ekib  o ‘tlar  qoplami  yangilanadi.  Gazon  o ‘tlari  o ‘suv  davrida  1-2 
marta kesiladi va o ‘riladi.
M avritan  gazonlarini  yaratishda  bir  yillik,  gullaydigan 
0
‘sim­
liklar bilan  kam  shoxlaydigan  boshoqli  ekinlar urugMari  aralashtirib 
ekiladi.  Mavritan  gazonlari  hamda  tuproqni  himoyalovchi  o ‘simlik- 
lardan  tashkil etilgan gazonlar kesilmaydi.
Savollar:
1.  Gazonlar qanday o ‘simliklardan barpo etiladi?
2.  Gazonlar qanday maqsadlarda barpo etiladi?
3.  M anzarabop  gazonlar qanday turlarga ajratiladi,  ularga ta ’rif 
bering?
4.  Gazonlarni  kesish haqida m a’lumot bering?
5.  M avritan gazonlari qanday barpo  etiiadi?
III BOB.  KO‘KALAM ZORLASHTIRISHNING ASOSIY