O`zbekiston respublikasi oliy va

  Budjet  kodeksini  ishlab  chiqish  va  qabul  qilishdan  asosiy 

maqsad

  – 

Budjet  jarayonini  tartibga  soluvchi  hamda  amaldagi 

qarama-qarshi  va  eskirgan  me’yorlarni  bartaraf  qiluvchi  yagona 

qonun 

hujjatini 

ishlab 

chiqish 

va 

budjet 

jarayoni 

ishtirokchilarining vakolatlarini tizimlashtirishdan iboratdir.

 

 

Xalqarotajribada, 

Budjetkodeksi

 

– 

ma’lumbirmamlakat 

budjettiziminingasoslarini, 

uningtuzilishi, 

umumiyprintsiplarini, 

turlidarajadagi 

budjetlarvaularningvakolatlarini, 

budjetjarayoniasoslariva 

budjetlararomunosabatlarni, 

budjetqonunchiliginibuzganlikuchunjavobgarlikchoralarinibelgilovchiqonunh

ujjatihisoblanadi. 

 

---

 

 

53 

      

 

AQSh Kongressida har bir federal hudud bo’yicha tasdiqlangan budjet ijrosini 

nazorat qiluvchi qo’mita mavjud. Kongressmenlar boshqaruv jarayoniga aralashish 

huquqiga ega emas, birok, soliq to’lovchilarning mablag’larining “Federal Budjet 

to’g’risida”gi  qonunga  muvofiq,  xarajat  qilinishini  kuzatib  boradilar.  Federal 

vazirliklar  va  shtatlarning  hukumatlari,  ma’muriy  protsessual  kodeks  asosida 

ajratilgan  budjet  mablag’larini  belgilangan  huquqiy  jarayon  doirasida 

taqsimlaydilar.  Bu  ochiq  ovozga  quyish  yo’li  bilan  aniqlab  olinadi.  Bunda 

Kongressda loyihalar ovozga qo’yiladi va ishtirokchilarni qarshi yoki tarafdorligi 

orqali tasdiqlanadi. 

Budjet  kodeksi  butun  budjet  jarayonini  (davlat  budjetini  shakllantirish, 

tasdiqlash,  ijro  etishni  hamda  nazoratni  ta’minlashni)  yagona  va  yaxlit  qonun 

hujjatida  tizimlashtirishni,  davlat  budjetini  ham,  budjetdan  tashqari  maqsadli 

jamg’armalarni  ham  tartibga  solishning  yagona  printsiplarini  qo’llanishni,  budjet 

jarayoni barcha qatnashchilarining vakolatlarini hamda ularning o’zaro hamkorligi 

mexanizmlarini 

belgilashni, 

shuningdek, 

budjetlararo 

munosabatlarni 

takomillashtirib,  mahalliy  budjetlarning  daromadlar  manbalarini  mustahkamlab 

qo’yishni,  barcha  darajalardagi  budjetlar  o’rtasida  vakolatlarni  taqsimlashni  va 

ularning o’zaro hamkorligini nazarda tutadi. 

  Budjet  kodeksining  qabul  qilinishi  amaldagi  Soliq  kodeksi  bilan  birgalikda 

davlat  moliyasining  yagona  birxillashtirilgan,  xalqaro  standartlarga  mos  bo’lgan 

qonunchilik  bazasini  shakllantirishga,  budjet  sohasidagi  huquqiy  munosabatlarni 

tizimlashtirishga, shuningdek, budjet jarayonining hamma bosqich va darajalarida 

yagona  huquqiy  normalar  va  yondashuvlar  qo’llanilishini,  mamlakat  budjet 

tizimining ochiq-oshkoraligini va barqarorligini ta’minlashga imkon beradi.  

 

Budjet  kodeksi  O’zbekiston  Respublikasining  budjet  tizimi  budjetlarini 

shakllantirish,  tuzish,  ko’rib  chiqish,  qabul  qilish,  tasdiqlash,  ijro  etish,  davlat 

tomonidan  mablag’  jalb  qilish  va  budjet  to’g’risidagi  qonun  hujjatlari  ijrosini 

nazorat qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga soladi. 

---

 

 

54 

      

 

Mamlakatimizda mazkur normativ hujjatni qabul qilishdan ko’zlangan asosiy 

maqsad

  -  amalda  qo’llanilayotgan  me’yorlar,  nizomlar  va  budjet  jarayoni 

ishtirokchilarining  vakolatlarini  tizimlashtirish,  shuningdek,  budjet  jarayonini 

tartibga  soluvchi  hamda  amaldagi  qarama-qarshi va  eskirgan me’yorlarni bartaraf 

qiluvchi yaxlit qonunchilik hujjatini yaratishdan iboratdir.  

Qolaversa,  Budjet  kodeksi  barcha  manfaatdor  taraflarni  budjet  tizimi  va 

budjet  jarayoni  to’g’risidagi  keng  qamrovli  hamda  ishonchli  axborot  bilan 

ta’minlashga xizmat qiladi. Bu axborot davlat budjetini ishlab chiqish va ijro etish 

bilan  shug’ullanayotgan  hukumat  uchungina  emas,  balki  OliyMajlis,  mahalliy 

hokimiyat organlari, budjet tashkilotlari va barcha fuqarolar uchun ham muhimdir. 

Budjet  kodeksi  mintaqalarda  resurslarni  qayta  taqsimlash  va  ularning  daromad 

salohiyatini 

mustahkamlashning 

barqaror 

hamda 

samarali 

mexanizmini 

ta’minlashga qaratilgan. Budjet tashkilotlari uchun bu – budjetlarni tuzish va ijro 

etish  hamda  ular  oldiga  qo’yilgan  vazifalarni  bajarishning  aniq  va  ravshan 

qoidalaridir. 

Fuqarolar  uchun  esa  budjet  kodeksining  qabul  qilinishi  shu  bois  ham 

muhimki,  bugungi  kunda  Davlat    budjetining  qariyb  60%i  ijtimoiy  sohaga 

yo’naltirilyapti.  Bular  ta’lim,  sog’liqni  saqlash,  ijtimoiy  himoyaga  doir 

xarajatlardir.  Tegishincha,  agar  qonunchilik  davlat  budjetining  ijrosi  va  uning 

ijrosini nazorat qilishning aniq taomillarini ta’minlasa, sog’liqni saqlash va ta’lim 

kabi  xizmatlaridan  keng  foydalanishni  ta’minlash,  aholining  nochor  guruhlarini 

qo’llab-quvvatlash va davlatning boshqa ijtimoiy majburiyatlarini samarali bajarish 

mumkin.  

Yana  shuni  ta’kidlash  joizki,  mazkur  kodeks  mamlakatimizning  mustaqillik 

davridagi  qonunchilik  faoliyatida  qabul  qilingan  16-kodeks  bo’lib,  u  moliyaviy 

munosabatlarni  tartibga  soladigan  Bojxona  va  Soliq  kodekslaridan  keyin  qabul 

qilingan,  moliya  sohasiga  taalluqli  bo’lgan  uchinchi  kodeksdir.  Yangi  kodeks 

amaldagi  Bojxona  va  Soliq  kodekslari  bilan  birgalikda  davlat  mablag’larining 

---

 

 

55 

      

 

xalqaro  standartlarga  mos  yagona  va  birxillashtirilgan  qonunchilik  bazasini 

shakllantirish imkonini beradi. 

Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda budjet jarayonining ayrim bosqichlari 

bir  nechta  qonun  hujjatlari  bilan  tartibga  solinishi,  ba’zi  me’yoriy-huquqiy 

hujjatlarning normalari turlicha talqin qilinishi, bir xil normalarni hayotga tatbiq 

qilishning  qiyinligi,  «Budjet  tizimi  to’g’risida»gi  qonunning  alohida  moddalari 

yangi  talablarga  muvofiq  emasligi  amaliyotda  bir  qancha  muammolarni  vujudga 

keltirayotgan  edi.  Budjet  kodeksi  bu  kamchiliklarni  bartaraf  etish,  amaliyotda 

o’zini  oqlagan  me’yorlar  hamda  xalqaro  tajriba  hisobga  olingan  holda  ayni 

yo’nalishdagi  qonunchilikni  takomillashtirish  maqsadida  butun  budjet  jarayonini 

tartibga soluvchi yagona hujjat sifatida ishlab chiqildi.  

Budjet  kodeksining  qabul  qilinishi  davlat  moliyasining  xalqaro  standartlarga 

mos  keluvchi,  yagona  unifikatsiyalashgan  qonunchilik  bazasi  yaratilishiga  olib 

keldi.  Unda  nazarda  tutilgan  me’yorlar  va  qoidalar  budjet  jarayonining  barcha 

bosqich  va  darajalarida  yagona  huquqiy  normalar  qo’llanilishini  va  bir  xil 

yondashuvni  ta’minlash  orqali  budjet  jarayonining  hamma  ishtirokchilari  ishini 

yengillashtirishga  qaratilgan.  Ushbu  kodeks  nafaqat  moliya,  g’aznachilik  yoki 

nazorat-taftish organlari xodimlari uchun, balki budjet jarayonida bevosita ishtirok 

etuvchi  mahalliy  vakillik  va  ijroiya  organlari  vakillari  uchun  ham  muhim  hujjat 

bo’lib xizmat qiladi. 

O’zbekiston  Respublikasining  Budjet  kodeksi  yuqorida  ta’kidlaganimizdek, 

taraqqiy etgan mamlakatlarning bu boradagi  ilg’or tajribasini hisobga olgan holda 

ishlab  chiqilgan  bo’lib,  u  O’zbekiston  Respublikasining  asosiy  ikkita  –