O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

 

 

 

---

 

296 

 

 

XIV bob. AKSIYALARNI OCHIQ OBUNA TARTIBIDA 

JOYLASHTIRISH OPERATSIYALARINI TASHKIL ETISH VA 

O‘TKAZISH 

 

14.1.

 

Aksiyalarni ochiq obuna tartibida joylashtirishning 

iqtisodiy mohiyati, afzalliklari va kamchiliklari

 

 

Bugungi  kunda  mamlakatimizda  korporativ  moliyaviy 

munosabatlarni 

samarali 

tashkil 

etishga 

alohida 

e’tibor 

qaratilmoqda. Chunki korporativ moliyaviy munosabatlar natijasida 

ham  davlat,  ham  uy  xo‘jaligi  bevosita  daromadlarga  ega  bo‘ladilar, 

shuningdek  xalqaro  mehnat  taqsimotida  mamlakatning  egallab 

turgan  o‘rni  mustahkamlanadi.  Shundan  kelib  chiqqan  holda  bu 

borada 

qonunchilik 

hujjatlari 

muntazam 

ravishda 

takomillashtirililib,  korporativ  tuzilmalar  faoliyatini  rivojlantirish 

masalasiga jiddiy yondashilmoqda. Birinchi Prezidentimiz I.Karimov 

ta’kidlaganlaridek 

“korporativ 

yoki 

aksiyadorlik 

birlashmalarimizning  faoliyati  samaradorligini  tanqidiy  baholash, 

ularni xorijiy davlatlardagi ana shunday korxonalar bilan taqqoslab 

ko‘rish  zarur.  Chunki,  bugungi  kunda  iqtisodiy  rivojlangan 

mamlakatlarda,  ayniqsa,  sanoat  sohasida  mulkchilikning  bunday 

shakli muhim o‘rin tutadi.”

88

  

Ma’lumki,  aksiyadorlik  jamiyatlari  qimmatli  qog‘ozlar  bozori 

emitenti  sifatida  o‘z  aksiyalarini  ochiq  va  yopiq  obuna  tartibida 

joylashtirishlari  mumkin.  Mamlakatimizda  faoliyat  ko‘rsatayotgan 

aksiyadorlik  jamiyatlarining  xalqaro  darajada  raqobatbardoshligini 

oshirishda  xorijiy  kapital  jalb  qilish  masalasi  muhim  ahamiyatga 

ega.  Bu  masala  aksiyalarni  ochiq  obuna  tarzida  xalqaro  fond 

birjalarida joylashtirish orqali ham amalga oshiriladi hamda ishlab 

chiqarish  va  xizmat  ko‘rsatish  sifatining  o‘sishiga  bevosita  o‘z 

ta’sirini ko‘rsatadi. Shu boisdan quyida aynan shu masala xususida 

to‘xtalib o‘tamiz. 

                                                           

88

 Karimov I.A. 2015-yilda iqtisodiyotimizda tub tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va 

diversifikatsiya jarayonlarini izchil davom ettirish hisobidan xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng 

yo‘l ochib berish – ustuvor vazifamizdir. O‘zbekistonning Prezidenti I.Karimovning mamlakatimizni 2014-

yilda  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlantirish  yakunlari  va  2015-yilga  mo‘ljallangan  iqtisodiy  dasturning  eng 

muhim  ustuvor  yo‘nalishlariga  bag‘ishlangan  Vazirlar  Mahkamasining  majlisidagi  ma’ruzasidan. 

www.uza.uz

  

---

 

297 

Aksiyalarni  ochiq  obuna  tartibida  joylashtirish  amaliyoti 

qisqacha  IPO  (ing.  «Initial  Public  Offering»)  deb  yuritiladi.  IPO 

emitent  tomonidan  aksiyalarni  bozorda  birlamchi  ochiq  obuna 

usulida 

joylashtirish 

bo‘lib, 

bu 

jarayon 

davomida 

ular 

investorlarning  keng  doirasiga  kirib  boradilar  va  fond  birjasida 

erkin  savdoni  amalga  oshiradilar.  Boshqacha  qilib  aytganda    IPO 

deganda  emitent  kompaniyaning  aksiyalarini    ochiq  bozorda 

birinchi  marta  sotuvga  chiqarishi  tushuniladi.  Shu  yo‘l  bilan 

kompaniya  «yopiq»dan  «ochiq»ga  o‘zgaradi,  ya’ni  shu  kompaniya 

aksiyalariga  qiziqib  qolgan  investorlar  ularni  fond  birjasida  erkin 

sotib olishlari mumkin. Kompaniya qimmatli qog‘ozlarining birjada 

muomalaga  chiqishi  natijasida  ularni  erkin  savdo-sotiq  predmeti 

bo‘lishiga,  likvidliligi  oshishiga  va  ularning  bozor  bahosining 

maksimal  o‘sishiga  olib  keladi.  IPO  yordamida  kompaniyada    joriy 

xarajatlarni  qoplashga  va  yirik  loyihalarni  amalga  oshirish  uchun 

uzoq  muddatli  tashqi  moliyaviy  resurslarni  jalb  qilish  imkoni 

tug‘iladi. IPO uchun talab qilinadigan jarayonlar va ularning amalga 

oshirilishi  kompaniyaning  shaffofligini  oshiradi  va  uning  moliyaviy 

holatini    obyektiv  baholash  imkonini  beradi.  Umumiy  holda  oddiy 

aksiyalar 

emissiyasi 

hisobiga 

moliyalashtirish 

IPO 

operatsiyalarining afzalliklari va kamchiliklari sifatida quyidagilarni 

keltirishimiz mumkin (14.1-jadval). 

14.1-jadval