Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

J a h o n  s iv iliz a ts iy a la r i ta r ix i
Bunday yondashuvni O.Shpengler, qandaydir m a’nodaA .Toynbi ham 
ilgari surdi.  Shu bilan birga, um um jahon tarixi inkor qilinadi: u lokal sivi- 
li/.atsiyalar taraqqiyotining yopiq jarayonlarini  konglom eratiga aylanadi. 
Insoniyat  taraqqiyotining yaxlit  birlik  sifatida  umumtarixiy  ritm lari  doi- 
rasidn  illuming  dinam ikasini  o‘zaro  ta ’siri  inkor  etiladi.  Bugungi  kunda 
Yer  sayyorasining  barcha xalqlari  tarixiy  taqdirining  um um iyligi  yaqqol 
ko‘rinadi.  Bugun  davlatlar,  m illatlar  va  hududlar  o ‘rtasida  integratsiya, 
uning asosida globallashuv ju d a jadal  su r'atlar bilan o ‘sib bormoqda.
Lokal sivilizatsiya atamasi ilk bor fransuz faylasufi Shari Renuvening 
«Qadimgi falsafa uchun rahbarlik» (1844) asarida paydo bo‘ idi.  Bir necha 
yildan  so ‘ng  fransuz  tarixchisi  va  yozuvchisi  Jo sef Gobino  «Inson  irqi- 
ning tengsizligi to ‘g ‘risidatajriba»  asarida (1853-1855  )  10 ta sivilizatsi- 
yani  ajratdi,  qaysiki  ularning har biri  o ‘z taraqqiyot yo ‘lini  bosib  o ‘tadi. 
Sivilizatsiyalam ing  har  biri  paydo  b o ‘lib,  ertami  kechmi  halok  b o ‘ladi. 
Ammo  olimni  sivilizatsiyalar  o ‘rtasidagi  madaniy,  ijtimoiy,  iqtisodiy 
farqlar  qiziqtirm adi.  Uni  faqat  sivilizatsiyalar  tarixida  umumiy  bo‘lgan 
oqsuyak zodagonlar jam iyatining yuksalishi va halokati qiziqtirdi.
G obinoga  yaqin  g ‘oyani  nemis  tarixchisi  Genrix  Rikkert  ilgari  sur­
di.  Insoniyat tarixi  bu  yaxlit jarayon  emas,  aksincha  m adaniy-tarixiy  or- 
ganizm lam ing  yonm a-yon  kechadigan  jarayonlari  yig‘indisi,  ulami  bir 
chiziqqa joylashtirish  m um kin  emas.  Rikkert  birinchi  bor  sivilizatsiyalar 
chegarasi,  ularning o ‘zaro ta’siri, ularning ichidagi tuzilm alar m unosabati 
m uam m olariga  e ’tibom i  qaratdi.  Shu  bilan  birga  Rikkert  butun  dunyoni 
Yevropa ta ’sir qiladigan obyekt deb qaradi. Bu yevrosentrizm  g‘oyasi edi. 
Bu uning konsepsiyasida sivilizatsiyalarga toifaviy yondashuvga, ularning 
to‘la qiym atligi va o ‘ziga m osligini inkor qilish mavjudligini shartladi.
Rus jam iyatshunosi  N.Ya.Danilevskiy  o ‘zining  «R ossiya  va  Yevro­
pa»  asarida  (1869)  keksayib  borayotgan  Yevropa  sivilizatsiyasiga  yosh 
slavyan sivilizatsiyani  qarshi  qo‘ydi.  Slavyanparast Danilevskiy biror bir 
madaniy-tarixiy  tip  boshqalarga  qaraganda  yuqori  rivojlangan,  yuksak- 
roq deb davo qilishi  m um kin em as degan tushunchani  ilgari  surdi.  Lekin 
u ba’zan slavyan xalqlarini g ‘arbdagi qo‘shnilaridan ustun q o ‘yib, bu fik- 
ridan chekindi.
Lokal  sivilizatsiyalar nazariyasini  shakllanishida nem is  faylasufi  va 
madaniyatshunosi Osvald  Shpenglem ing xizmati katta b o ‘ldi.  U o ‘zining 
«Yevropaning  so ‘nishi»  asarida  (1918)  tarixni  «Qadim gi  dunyo  -   0 ‘rta 
asrlar  -  -  Yangi  davr»  ga  shartli  bo‘lishga  qarshi  chiqib, jah o n   tarixi  -

---