Microsoft Word texnik tizimlarni boshqarish fanidan

2. Yuk yoki yo’lovchining geografik holatini transport o’zgartiradi. 
 Uning  turlari  (avtomobillar,  lokomativlar,  vagonlar,  samolyotlar,  dengiz  va 
daryo transporti) o’z sohasida o’ziga xos boshqarish tizimiga ega. Bu tizimda binolar, 
ko’priklar,  tunellar,  inshoatlar,  har  xil  turdagi  transport  vositalari,  yuklash-tushirish 
mashina va mexanizmlarni, materiallar, yonilgi va elektr energiya, transport vositalari 
va  boshqa  uskunalarni  ishlab  chiqarish  va  ta’mirlash  bo’yicha  sanoat  korxonalari, 
transportlarni  texnik  tayyor  holatini  ta’minlovchilar  kiradi.  Ammo  bu  moddiy 
elementlar  «ishlab  chiqaruvchilar»  emas.  Ularni  harakatga  keltirish  uchun  va  o’ziga 
xos  transport  maxsulotini  olish  uchun  odamning  jismoniy  kuchi  va  bilimi  zarur. 
Transport,  uning  yirik  sohalari  va  alohida  korxonalari,  boshqa  ishlab  chiqarish 
tarmoklari  kabi  ikki  tizimdan  (aniqrogi  kichiq  tizimdan)  tuzilishi  mumkin: 
boshqaruvchi  va  boshqariluvchi  (3-chizma).  Birinchisi  yiriklashtirilgan  «boshqarish 
funktsiyasi»ni  amalga  oshiradi,  ikkinchisi-«texnologik  funktsiya»ni  yoki  transport  
ishlab chiqarish jarayonini. Ikkinchisida aniq ko’rinib turibdiki: tashish bilan bog’lik 
bo’lgan  texnika  va  texnologiya  keltirilgan.  Mamlakatimizda  davlat  tasarrufidagi 
transport  sohasi    respublika  Vazirlar  Maxkamasi  va  uning  organlari  tomonidan 
boshqarilmokda. Transportni boshqarishda zarur-me’yoriy-ma’lumot axborotlari yo’q 
sharoitda transport to’rini  yoki tashish  usulini tanlash  va  undagi  iqtisodiy dalillashni 
bajarish mushkul ish. Bunday xollarda boshqarish masalalarini yechish, muayyan har 
bir  transport  to’rining  texnik-iqtisodiy  xususiyatlarini  hisobga  olish  maqsadga 
muvofik. 
 
 
 
Вазирлар махкамаси, вазирлик, идора, корпорация, 
кумиталар 
Концерн, ассоциация 

---

 
39
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
---  Boshqaruvchi kichiq tizim 
 
                  ---  Boshqariluvchi kichiq tizim 
 
---    Keng  ma’noda  tashki  muhit  muayyan  ijtimoiy  jamiyat  bazis  va   
ustkurma (siyosat, mafkura, huquq va shu) 
 
                   ---  tor ma’noda tashki muhit yuqori tashkilotlar buyurtmasi 
                    ---  transport xududni tarmoklararo majmuiy tizim 
 
 
3-chizma. Transport sohasida boshqarish jarayonlarining sxemasi. 
Transport  sohasida  boshqarish  jarayonini  tashkil  etish  masalalari  har  bir 
transport va tashish tizimi kulamida alohida kurib chiqiladi, transportni boshqarish bir 
martali,  ajratib  olingan,  biror  ayrim  harakat  bo’lmay,  balki  murakkab  birlashgan 
jarayondir. Transportda, boshqa moddiy ishlab chiqarish sohasidagi kabi, boshqarish 
jarayoni  nisbatan  bir  qator  mustakil,  ammo  bir-biriga  bog’lik  funktsiyalardir 
Корхоналар, ташкилотлар, фирмалар 
Техника  
Технология   
Одам    

---

 
40
(tashishni  rejalashtirish,  tashish  jarayonini  tezkor  bokarish  va  jarayonning  borishini 
o’zgartirish,  transport,  jarayonini  texnik  va  texnologik  tayyorlash,  harakat 
xavfsizligini  ta’minlash,  hodimlarni  tanlash,  o’rgatish,  tarbiyalash  va  joy-joyiga 
quyish, ishlab chiqarishda moddiy-texnika ta’minotini tashkil etish, moliya faoliyatini 
tashkil etish, buxgalterli hisobni tashkil etish, auditni o’tkazish, iqtisodiy tahil qilish, 
transport  ishlab  chiqarishni  boshqarishni  takomillashtirish).  Bu  funktsiyalar  barcha 
transport  turlari  uchun  taalukli,  ammo  korxonalar,  ularning  bo’lim  va 
bo’linmalarining xususiyatidan kelib chiqib, o’ziga mos bo’lishi mumkin.