|
Cho‘l zonasi
1
2
3
4
5
6
1
Quyi –Amudaryo,
Qo‘ng‘irot –
Chimboy,
Beruniy-Turtko‘l,
Xorazm
2018
2275
Tez pishar
O‘rta pishar
O‘rta pishar
82
93
91
0,80
0,95
0,90
2
Janubiy Qizilqum,
Navoiy-Malikcho‘l,
Buxoro,
Qorako‘l,
Muborak
2350
2454
2685
3064
O‘rta pishar
Ingichka tolali tez pishar
Ingichka tolali
Kech pishar
96
100
110
125
0,95
1,00
1,10
1,25
3
Janubiy Surxon-
daryo,
Sherobod -Surxon
4
Markaziy Farg‘ona,
Bo‘z – Yozyovon,
Qo‘qon
2375
2463
Ingichka tolali o‘rta pishar
Ingichka tolali kech pishar
112
105
1,10
1,05
Tipik bo‘z tuproqlar
66
5
Chirchiq –Ohongaron
Yangiyo‘l,
Ko‘korol-Pskent,
Chirchiq –Ohongaron
2193
2193
2055
tez va o‘rta pishar
tez va o‘rta pishar
tez pishar
89
89
84
0,90
0,90
0,87
6
Arovon,
Andijon-Shaxrixon
2053
2261
Tez pishar ingichka tolali
84
109
0,85
1,10
Och tusli bo‘z tuproqlar
7
Jizzax-Mirzacho‘l,
Sirdaryo,
Guliston,
Janubiy Mirzacho‘l,
Markaziy Mirzacho‘l
2325
2345
2418
2164
o‘rta pishar
o‘rta pishar
o‘rta pishar
tez pishar
95
95
98
88
0,95
0,95
1,00
0,90
8
Zarafshon-Samarqand,
Oktosh, Jomboy,
Ishtixon
2272
2252
tez pishar
tez pishar
93
92
0,95
0,90
9
Izboskan-
Uchqurg‘on,
Sux,
Farg‘ona-Quva
2400
2735
2422
tez pishar
ingichka tolali tez pishar
o‘rta pishar
98
112
99
1,00
1,10
1,00
10
Qarshi-G‘uzor,
Chiroqchi-Shaxrisabz
2801 Ingichka tolalai o‘rta pishar
114
1,15
1,15
11
Surxondaryo,
Yuqori Surxon,
O‘rta Surxon
3037 Ingichka tolalai kech pishar
124
1,25
Sug‘oriladigan dehqonchilikning turli mintaqalarida iqlimni baholash -
uchun pishib yetilish muddatlariga ko‘ra g‘o‘za navlarining qaysi guruhga mos
kelishini, shuningdek don yoki silos uchun mo‘ljallanadigan oraliq yoki takroriy
ekinlarning mumkin bo‘lgan biologik mahsuldorligini aniqlash imkoniyatini be-
radi.
Tuproq unumdorligini belgilaydigan majmuaning hususiyatlari orasida
uning mexanik tarkibi ham muhim o‘rin egallaydi. Yengil va o‘rta qumoqli
tuproqlar unumdor tuproqlar qatoriga kiradi. Ular ishlov berishga qulay, yaxshi
suv-fizik xususiyatlarga ega. Mayda va yirik tosh aralashmalari sug‘oriladigan
tuproqlarning sifatini yomonlashtiradi. Shu bilan birga texnik mexanizmlar bilan
ishlashni
qiyinlashtiradi
va
tuproqning
suv
singdirish
xususiyatlarini
yomonlashtiradi. Shuning uchun ham tuproq boyishini aniqlash jarayonida xilma-
xil tuproqlarning mexanik tarkibi bo‘yicha pasaytirish koeffitsientlari qo‘llaniladi
(7-jadval).
67
7-jadval
Tuproqning mexanik tarkibi va toshloqligi bo‘yicha pasaytiruvchi koeffitsientlar
Mexanik tarkibi Bo‘z tuproqlar mintaqasi
Cho‘l mintaqasi
lyoss Prolyu
vial
allyuvi
al
prolyuvial
Elyu-
viy
Asosiy tog‘
jinslari
Al-
lyu-
viy
prolyuvial
elyu
viy
Asosiy tog‘
jinslari
1
2
3
1
2
3
1
2
3
1
2
3
Soz
0,8
0,90
0,85
0,80
0,75
0,70
0,80 0,75
0,70 0,85 0,95 0,80 0,70 0,80 0,75 0,70
Og‘ir qumoq
0,9
0,90
0,85
0,85
0,80
0,75
0,85 0,80
0,75 0,90 0,85 0,85 0,80 0,90 0,85 0,75
O‘rta qumoq
1,0
0,95
0,95
0,90
0,85
0,95 0,90
0,80 0,95 0,95 0,95 0,80 0,95 0,85 0,75
Yengil
qumoq
0,95
0,95
1,0
0,80
0,85
0,75
0,90 0,85
0,75
1,0
1,0 0,95 0,85 0,90 0,85 0,75
Qumoqli
0,85
0,85
0,85
0,85
0,80
0,75
0,85 0,80
0,65 0,95 0,90 0,80 0,70 0,85 0,80 0,70
Qumli
-
-
-
-
-
-
-
-
-
0,90
-
-
-
0,70 0,60 0,50
Izoh: 1- toshsiz – 1,0
2-siyrak toshli – 0,95
3-o‘rta toshloqliq – 0,90
4-yukori ko‘p toshloqlik – 0,85
68
Sug‘oriladigan dehqonchilik sharoitida tuproqlarni baholashda uning
sho‘rlanish darajasini va meliorativ holatini hisobga olish muhim ahamiyatga ega.
Yerning sizot suvlarini o‘tkazuvchanligi va uning qanday darajada sho‘rlanganiga
qarab, boyitishni tabaqalashtirish koeffitsenti 4- jadvalda keltirilgan. Ushbu jadvalda
turlicha baholanishi kerak bo‘lgan tuproqlar quydagi guruhlarga ajratiladi:
1. Sho‘rlanmagan va ikkilamchi qayta sho‘rlanishga uchramagan yerlar. Bu
guruhga sizot suvlari chuchuk bo‘lgan yoki chuqur joylashgan yerlar kiradi;
2. Sho‘ri batamom yo‘q bo‘lib ketmaydigan yerlar. Bunga sizot suvlari chuqur
joylashgan, sho‘r bo‘lgan yerlar kiradi;
3. Tez eruvchan tuzlar bilan sho‘rlangan yerlar. Bu guruhga kiruvchi yerlar
sho‘r yerlarning asosiy qismini tashkil etadi. Agar shu sizot suvlari yuza joylashgan
bo‘lsa va sekin harakat qiluvchi bo‘lsa, bunday yerlar sho‘rlanishda davom etaveradi;
4. Karbonat-magniy tuzlari bilan sho‘rlangan, zich gips va korbonatli qatlami
bo‘lgan yerlar. Bu guruhga kiruvchi tuproqlar chuchuk gidrokorbonatli sizot suvlar
yuza joylashgan tartibda rivojlanib boradi.
8-jadval
Sho‘rlanish darajasi hamda suv o‘tkazuvchanlik darajasiga nisbatan tuproq
bonitetining tabaqalanishi
T.r
Tuproqlarning sho‘rlanish
darajasi
Bo‘z, taqir
sur tusli
qo‘ng‘ir
tuproqlar, yer
osti suvlari
(5 m)
Bo‘z o‘tlo-
qi va
o‘tloqi
taqir
tuproqlar,
yer osti
suvlari (3-
5 m)
Bo‘z minta-
qasidagi va
cho‘l zonasi-
dagi o‘tloqi
bo‘z, o‘tloqi
tuproqlar, yer
osti suvlari
(1,5-3 m)
Bo‘z minta-
qasidagi va
cho‘l zo-
nasidagi
botqoq o‘t-
loqi va
botqoq
tuproqlar,
yer osti
suvlari
(0,5-1,5 m)
1
2
3
4
5
6
1
Sho‘rlanmagan va qayta
sho‘r-lanmagan (bo‘z
tuproqlar mintaqasi)
a)suv o‘tkazmaydigan va kam
suv o‘tkazuvchan, soz va
og‘ir qumoq qatlami qumli
tuproqlar
b) suv o‘tkazuvchan tuproqlar
0,95
1,00
0,90
1,00
0,90
1,00
0,90
1,00
2
Do'stlaringiz bilan baham: |
