Kartashunoslik

 
16.2. Bir joyga tegishli diagrammalar usulining qo‟llanilishi 
 
Bu  joyga  tegishli  diagrammalar  usuli
 
yordamida  kartalarda  tasvirlangan 
voqea va hodisalar absolyut va nisbiy miqdorlarda ko‘rsatilishi mumkin. Miqdorlar 
har  xil  diagrammalar,  shkalalarga  bo‘lingan  grafiklar  shaklida  ifodalanadi  (3-
rasm).  Masalan,  biror  joyining  o‘rtacha  yillik  havo  harorati,  oylik  yog‘in-sochin 
miqdori,  qor  qoplami  qalinligi,  daryolarning  yillik  suv  sarfi,  shamolning  kuchi, 
yo‘nalishi  va  boshqalar  shular  jumlasidandir.  Diagrammalarda  miqdor 
ko‘rsatkichlarning  o‘zgarishini  ham  berish  mumkin.  Bir  joyga  tegishli 
diagrammalar asosida shu joy to‘g‘risida zarur ma‘lumot olish mumkin. Masalan, 

---

 
204 
Toshkent  viloyatida  joylashgan  meteorologik  stansiyalarning  va  gidrologik 
postlarning ko‘rsatkichlari asosida diagramma tuzilib, shu hududning ob-havosi va 
suvi to‘g‘risidagi ma‘lumotga ega bo‘lish mumkin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-rasm. 
 Bir joyga tegishli diagrammalar usuli. 
 
Bu usul yordamida daryo suvining haroratini, muz erish vaqti va suv sathini 
oylik o‘zgarishini ko‘rsatish mumkin. 
―Atirgul‖  ko‘rinishida,  ya‘ni  grafiklar  ko‘rinishida  hodisalar  kattaligi  va 
yo‘nalishining  takrorlanuvchanligi (ehtimolini) taqsimlanishida bir joyga tegishli 
diagrammalar  usuli    turli  yo‘nalishdagi  shamol  tezligi  va  takrorlanishi  (4-rasm), 
dengiz oqimlarining tezligi va takrorlanishi kabilarni tasvirlashda qo‘llaniladi. 
 
4-rasm. 
Shamolning takrorlanishi va tezligini tavsiflash uchun bir joyga tegishli 
diagrammalar usulining qo‘llanilishi  
 
 
  

---

 
205 
―Atirgul‖larni  rasmiylashtirish  g‘oyatda  turlicha  (5-rasm).  Masalan,  5-
rasmdagi  shamol  guli  quyidan  o‘ngda  tegishli  stansiya  rayonida  uchun  turli 
balandliklarda  shamolning  takrorlanishini  ko‘rsatadi;  uning  o‘qlari  (sakkiz 
burchakning  har  tomonida  beshtadan)  atirgul  markaziga  yo‘nalgan  va  (soat 
strelkasi  bo‘yicha)  muayyan  balandliklardagi,  masalan  0,5,  1,  2,  3,  4  km 
balandlikdagi  shamollarni  ifodalaydi;  shamolning  takrorlanishi  foizlarda  berilgan 
va  sakkizburchak  tomondan  o‘lchanadigan  o‘q  uzunligi  bilan  tasvirlangan; 
atirgulning ichidagi raqamlar muayyan balandliklar uchun shtil (shamolsiz) foizini 
ko‘rsatadi.  
 
 
5-rasm.
  Hodisalar  kattaligi  va  yo‘nalishining  takrorlanishi  grafigi  – 
―atirgul‖larning har xil turlari 
 
Ba‘zida  diagrammalar  ma‘lum  maydonlardagi,  masalan  oldindan  o‘rnatilgan 
kattalik  (masalan,  o‘n  gradusli)  gradus  kletkalri  doirasidagi  kuzatuvlar 
umumlashtiriladi  hamda  ularning  markazlarida  joylashtiriladi.  Ushbu  holatda 
diagrammalar  yoppasiga  tarqalgan  hodisalarning  fazoviy  o‘zgarishi  haqida  fikr 
yuritishga imkon beradigandek ko‘rsatiladi. Bu turdagi grafiklar nodavriy hodisalar 
yo‘nalishi,  misol  uchun  muayyan  mintaqa  doirasida  tektonik  yoriqlar  asosiy 
yo‘nalishlarining  takrorlanishi  xarakterini  aniqlash  va  umumlashtirishda  ham 
ishlatiladi.