Kartashunoslik

a)
 Bo‘z qo‘ng‘ir cho‘l;  
b)
 Cho‘l taqir tuproqlari, taqirlar;  
v)
 Sho‘rxoklar;  
g)
 Qayir (allyuvial) 

---

 
190 
Masalan,  tuproq  kartalarida  fonli  gullash  ko‘pincha  tuproqlarni  genetik 
bo‘linishlarini, shtrixovka esa-ularni mexanik xususiyatlarini (tarkibini) ko‘rsatadi. 
Bu usul boshqa tasvirlash usullari bilan yengil (oson) uyg‘unlashadi. 
 
14.2. Sifatli rang usulining ahamiyati va qo‟llanilishi 
 
Kartalarda tasvirlanayotgan  voqea va hodisalarning sifat ko‘rsatkichlarining 
rang  yoki  shtrix  chiziqlar  bilan    tasvirlanishiga    sifatli  rang  usuli    deb  yuritiladi 
(masalan, 2-rasm).  
 
 
2-rasm
. Sifatli rang usuli 
 
Bu usulni maydonlarni bir xil xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan farq qilishga 
asoslanadi.  Masalan,  O‘zbekiston  geografik  atlasidagi  (1999)  O‘zbekistonning  
siyosiy-ma‘muriy  kartasida  ranglar  bilan  viloyatlarni  va  Qoraqalpog‘iston  har  xil 
ranglar bilan bir-birlaridan ajratib  ko‘rsatilgan.  
Geografik  atlaslardagi    hamma    geografik  rayonlashtirish  kartalari:  tabiiy 
geografik,  iqtisodiy  geografik,  landshaft  va  boshqa  rayonlashtirish  kartalari  ham 
shu usulda  tuzilgan. Ba‘zan qishloq xo‘jalik, geobotanik va  landshaft kartalarni, 
genetik,  morfologik  va  xronologik  xususiyatlarni  tiplarga  bo‘lib  tasvirlaganda 
rangga  qo‘shimcha  har  xil  belgi  va  shtrixlardan  foydalaniladi.  Bunday  kartaning 
o‘qilishi  qiyinlashadi,  karta  mazmuni  yana  chuqurlashib,  berilayotgan  ma‘lumot 
yana  ham  ko‘payadi.  Bunday  kartalar   
tipologik  kartalar
  deb  yuritiladi.    Sifatli  
rang usulida  tasvirlanayotgan   voqea va hodisalarning asosan  bir xil xususiyatlari 
tasvirlanib,  so‘ng  yana    tiplarga  va  guruhlarga  bo‘linishi  mumkin.  Masalan,  
sug‘oriladigan tuproqlar yana  qadimgi  sug‘oriladigan o‘tloq voha tuproqlari: bo‘z 
voha  tuproqlari,  taqir  voha  tuproqlari  va  yangi  o‘zlashtirilgan  voha  tuproqlariga 
bo‘linishi  mumkin.  Bu  usulda  tasvirlanganda  asosiy  bo‘linish  (klassifikatsiya) 

---

 
191 
uchun  bir  xil  rang  tanlanadi,  lekin  uning  guruhlarga    bo‘linishlari  shtrixlar  yoki 
o‘ta yaqin ranglarda berilgani ma‘qul.