Kartashunoslik

Kartografik proeksiyalar xususiyatlari 
Geografik  to’r  geometriyasida  to’rtta  muhim  xususiyat  mavjud:  (1) 
parallellar  har  doim  parallel,  (2)  parallellar  teng  joylashgan,  (3)  uzunlik 
meridianlari qutblarda uchrashadi, (4) meridianlar va parallellar har doim to’g’ri 
burchak  hosil  qilib  kesishadi.  Kartalar  proeksiyasini  bajarish  uchun  sharsimon 
to’rni  yassi  yuzaga    o’tkazishning  minglab  usullari  bor,  biroq  hech  qaysi  karta 
proeksiyasi  yuqoridagi  to’rtta  xususiyatning  hammasini  birdaniga  saqlab 
qolmaydi. Bu barcha xususiyatlarni bitta kartada aks ettirish mumkin emas ekan, 
kartograflar  boshqasi  hisobiga  qaysi  xususiyatni  saqlab  qolishni  hal  qilishlari 
kerak bo’ladi. Karta to’ri sistemasiga yaqin tadqiqotlar bu to’rtta xususiyatlarga 
ta’sir  etadi  va  bizga  hududdagi  eng  katta  va  eng  kichik  miqdordagi  xatolarni 
aniqlashga yordam beradi. 
Garchi  bu  yo’nalishdagi  kartalar  haqiqatda  tayyorlanmagan  bo’lsa-da, 
muayyan proeksiyalar to’r chiziqlari qisqartirilishi va keyin to’g’irlanishi mumkin 
bo’lgan tekis yoki yassi yuzada (tekis proeksiya), silindr (silindrsimon proeksiya) 
yoki  konus  (konussimon  proeksiya)  kabi  geometrik  shakllarda  proeksiyalanishi 
uchun  shaffof  yer  shari  ularning  ichki  qismiga  joylashtirilib  ko’rsatilishi  mumkin 
(3a-s-rasm).  Bugungi  kunda  karta  proeksiyalari  yuzadagi  geografik  to’rga 
moslashtirish  uchun  kompyuterdan  foydalangan  holda  matematik  jihatdan 
rivojlangan.  Kartani  yaratishda  muqarrar  geografik  to’rdagi  xatoliklar  kartada 
tasvirlanadigan  joy  xususiyatlari  va  ayrim  tavsiflari  geometriyasiga  ta’sir 
ko’rsatishi mumkin.
1
 
 
 
 
A) yassi proeksiya 
 
                                                           
1
  Robert  E.Gabler,  James  F.  Peterson,  L.  Michael  Trapasso.  Essentials  of  Physical  Geography.  2007.    p.  41-42 
/www.brookscole.com 

---

 
98 
 
 
b) silindrik proeksiya 
 
s) konusli proeksiya 
3-rasm. 
Proeksiyalarning  turlari:  (a)  yassi,  (b)  silindrsimon  shakllar,  va  (s) 
konussimon proeksiya. Garchi bashorat har doim shunday ishlab chiqilmaydi, ular 
shaffof shardan yorug’likni o’tkazish orqali ko’rsatilishi mumkin.