Kartashunoslik

 
1-rasm.
 Kartaning matematik asoslari. 
 
KARTANING MATEMATIK ASOSI 
Davlat geodezik 
shaxobchalari 
Geodezik asos 
tuzilishi b
o‘yicha 
bo‘linishi
 
Tayanch 
punktlar 
xususiy 
silindrik
 
geografik 
 
koordinatala
r 
xatoligi bo
‘yicha 
bo‘linishi
 
xat
olik turl
ari
 
xatolik 
ko‘rsatkichl
ari
 
xatolikli ch
iziqlar
 
Masshtab 
Kartografik 
xatolik 
Kartografik 
xatolik 
Uzunlik masshtabi 
azimutal
 
konusli
 
ko‘p konu
sli
 
teng oraliq
li
 
ixtiyoriy
 
uzunlik
 
shakl
 
burchak
 
maydon
 
teng burc
ha
kli
 
ellips 
xatol
igi
 
sonli 
so‘zli 
chiziqli 
bosh 
to‘g‘ri bur
chakli 
koordinatalr
 
to'
g‘ri az
imutal
 
ko'
ndala
ng azim
utal
 
qiyshiq  azi
mutal
 
teng burc
hakli 
konus
li 
proyeksiy
a
 
ixtiyoriy k
onusli 
proyeksiya
 
teng oraliq
li  
proyeksiya
 
ko'
ndala
ng sili
ndrik
 
to'
g‘ri s
ilindrik
 
ke
nglik
 
uzoqlik
 
absissa
 
ordinata
 
6
0
 zona 

---

 
87 
6.3. Geodezik tayanch shaxobchalari va ularning turlari 
 
Joyda  o‘rni  uzoq  vaqt  saqlanadigan  qilib  maxsus  qurilma  yoki  mustahkam 
qoziq bilan belgilangan va planli koordinatasi yoki absolyut balandligi aniqlangan 
nuqtaga 
geodezik tayanch punkti
 deyiladi. 
Bunday  nuqtalar  yig‘indisi 
geodezik  tayanch  shaxobchalar
ni  tashkil  etadi. 
Planli  koordinatasi  ma‘lum  bo‘lgan  tayanch  punktga, 
planli  tayanch  punkt
, 
absolyut balandligi ma‘lum bo‘lgan tayanch punktga esa 
balandlik tayanch punkt
 
deyiladi.  Shunga  yarasha  geodezik  tayanch  shaxobchalari  planli  va  balandlik 
tayanch shaxobchalarga bo‘lindi.  
Geodezik  tayanch  shaxobchalari,  davlat  geodezik  tayanch  shaxobchalari, 
maxalliy  geodezik  tayanch  shaxobchalari  va  plan  olish  tayanch  shaxobchalariga 
bo‘lindi. Davlat geodezik tayanch shaxobchalari maxsus programma asosida barpo 
qilinadi va barcha masshtabdagi topografik planlarni olishda tayanch bo‘lib xizmat 
qiladi.  
Mamlakatimiz  xalq  xo‘jaligi  va  mudofaasiga  turli  ilmiy  va  texnikaga  doir 
masalalarni yechishda xam davlat geodezik tayanch shaxobchalariga asoslanadi. 
Davlat  geodezik  tayanch  shaxobchalari
  mamlakatimizning  istagan  joyida 
bir-biriga  bog‘lanmagan  holda  bir  vaqtda  yoki  turli  vaqtda  plan  olishga  va 
geodezik o‘lchash ishlarini bajarishga, bu ishlarda ro‘y beradigan tasodifiy xatolar 
ta‘sirini  kamaytirishga,  mazkur  ishlarning  qay  darajada  aniq  bajarilganligini 
tekshirishga,  shuningdek  barcha  geodezik  o‘lchash  ishlarini  yagona  koordinata 
sistemasiga birlashtirishga imkon beradi. 
Maxalliy 
geodezik  tayanch  shaxobchalari  1:500  -  1:5000  masshtabli 
topografik  planlar  olish  uchun,  hamda  qurilish  maydonlarida  bajariladigan 
geodezik ishlar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Plan  olish
  shaxobchalari  barcha  masshtabda  planlar  olish  uchun  bevosita 
asos bo‘lib hisoblanadi. Plan olish shaxobchalarini hosil qilish uchun teodolit yo‘li, 
menzula  yo‘li,  geometrik  shaxobcha,  to‘g‘ri  va  teskari  kesiltirish  usullaridan 
foydalaniladi.