Elementlar va sulfidlar

Oltingugurt S

–Ko’pchilik xollarda piramida va rombik kristall yaxlit, yersimon va kukunsimon 

massa  uchraydi.  Qattiqligi  1-2;  zichligi  2g/sm

3

,  turli  xil  sariq  rangda  himoyalanadi.  Chegarasi 

deyarli yo’q, sinish yuzasida yog’dek. Yengil eriydi va o’zidan oltingugurt SO

2 

ajratib yonadi. Sof 

tug’ma  oltigugurtning  asosiy  massasi  organik  tarkibi  ta'sirida  gips  va  turli  oltingugurt 

birikmalarining qayta shakllanishidan hosil bo’ladi.  

Sof tug’ma  oltingugurt yer qobig’ining   faqat eng ustki qismlarida  va yer yuzida topiladi. U 

turli yo’llar bilan hosil bo’ladi:  

1.

 

Vulqon  harakatlari  natijasida  uning  kraterlarida  va  jins  yoriqlarida  yopishib  qotadi.  Hozirgi 

vaqtda  vulqonlar  uchraydigan  rayonlarda  ba’zan  solfatlar  manbalaridan  erigan  holda  yonuvchi 

suvlar bilan birga chiqadi chiqadi va jarlik soylarda oqimlar ko’rinishida qotadi.         

2.

 

Ruda  konlari    oksidlanish  zonasining  osti  qismlarida  metallarning  oltingugurtli  birikmalari, 

asosan piritning parchalanishidan paydo bo’ladi.  

3.

 

Cho’kindi  gips  qatlamlarining  parchalanishi  natijasida  hosil  bo’ladi.  Ko’pincha  sof  tug’ma 

oltingugurt  gips  bilan  bir  paragenezisda    uchraydi,  gipsning  tarqalgan  joylarida  u  kristall  va 

---

kukunsimon  massalar  bo’lib  topiladi.  Bunday  yo’l  bilan  hosil  bo’lgan  oltingugurtning  ko’pgina 

massalari hozirgacha  aniq emas.  

4.

 

Cho’kish (bioximiyaviy) yo’li bilan orasida  gips, qattiq va suyuq bitumlar (asfalt, neft) va 

boshqalar bo’lgan qatlamlardan iborat  rasmiy cho’kindi jinslarda hosil  bo’ladi.  Bu tipdagi  konlar 

yer  sharida    keng  tarqalgan  bo’lib,  sanoat  uchun  katta  ahamiyatga  egadir.  Bunda  sof    tug’ma 

oltingugurtning      asosiy  massasi    senergetik,  yani  boshqa  cho’kindilar    bilan  bir  davrda  paydo  

bo’lgan  bo’lsa  kerak.    Shunga  qaramay  ko’pincha  oltingugurtning  atrofdagi  jinslar  orasida 

epigenitek yo’l bilan paydo bo’lganlari  ham topiladi.  

 

 

Grafit-S

-Singoniyasi  geksogonaldir.  To’g’ri  kristallari  kamdan-kam.  Ba'zan  oltiburchakli 

plastinkachalar,  tabletkachalar  shaklida  bo’ladi.  Agregatlari  ko’pincha  mayda  tangachalardan 

iborat. Rangi kulrangdan qoragacha. Chizig’i yaltiroq qora. Qattiqligi 1. Qo’lga yog’liqdek unnab, 

qo’lni  va  qog’ozni  qoraytiradi.  Sol.  Og’.  2,09-2,23.  Tabiatda  donador  varaqsimon  zich  massa 

shaklida  marmar  va  gneys  toshlarida  uchraydi.  Grafit  tigellar  tayyorlashda,  quyish  ishlarida, 

qalamlar chiqarishda, buyoqchilikda va boshqa sohalarda ishlatiladi.