''Maxsus fanlar'' kafedrasi Kurs ishi mavzusi: Mehnat unumdorligi o’sishining asosiy omillari va mehnat samaradorligini oshirish yo’nalishlari

kifoyaki,  foydaning  turlichaligi  bizning  mamlakat  iqtisodiyot  uchun  xos 

bo’lib,  o’  sho’rolar  hukmronligi  davrida  markazlashgan  rejalashtirish 

doirasida  rivojlanib  kelgan edi.  Unda  foyda va  qiymatning  o’rtacha  normasi 

bo’yicha  mavjud  bo’lgan  tenglamaga  amal  qilmas  edi.

  Ko’pgina  xorijiy 

mamlakatlarda olingan foyda darajasi muhim farqlar yo’qligi tufayli sof mahsulot 

usulini  mahsulot  hajmlari  va  mehnat  unumdorligini  aniqlash  uchun  batamom 

maqbul deb hisoblaydilar. 

Lekin hatto bozor iqtisodiyoti qaror topgan mamlakatlarda ham sof mahsulot 

ko’rsatkichi  tovar  yoki  yalpi  mahsulot  ko’rsatkichlariga  nisbatan  narxlarning 

tebranib turishiga ancha ta’sir ko’rsatadi. 

Mehnat  unumdorlgini  aniqlashda  foydalaniladigan  normativ  sof  mahsulot 

ko’rsatkichi sof mahsulot ko’rsatkichidan farqli o’laroq nomativ ish haqini va unga 

qo’shib  yozilgan  haqi,  shuningdek  o’rtacha  tarmoq  foydasini  o’z  ichiga  oladi. 

Shuning  hisobiga  mahsulot  har  xil  turlarning  turlicha  foyda  keltirishga  barham 

---

beriladi.  Ushbu  usulni  qo’llanish  tajribasida  muayyan  qiyinchiliklar  va 

kamchiliklar  vujudga  keladi. 

Birinchi, 

mahsulotlarning  barcha  turlariga  ulgurji 

narxlar tizimiga parallel ravishda ish haqining yaxlit normativlari tizimini yaratish 

zarurati  paydo  bo’ladi.  Ommaviy  ishlab  chiqarishda  bu  narsa  qiyinchilik 

tug’dirmasa ham, donalik va kichik seriyali ishlab chiqarish va ulardagi mahsulot 

nomenklaturasining  tez-tez  o’zgarib  turishi  sharoitida  jiddiy  qiyinchiliklar  paydo 

bo’ladi. 

Ikkinchidan

,  normativ  sof  mahsulot  asosini  tashkil  etuvchi  ish  haqi 

normativlarini  ishlab  chiqishda  mazkur  normativlarni  oshirishga  moyillik  paydo 

bo’ldi.  Bu  esa  mehnat  sarflashning  nisbatan  ko’payishiga,  demak,  mehnat 

unumdorliginni  oshirish  sur’atlarinng  sekinlashuviga  olib  keldi. 

Uchinchidan, 

unumdorlikning  normativ  sof  mahsulot  ko’rsatkichi  korxonalar  ishining 

pirovardmoliyaviy  natijalar  bilan  zaif  bog’langan:  mahsulot  ishlab  chiqarish 

normasi  va  mehnat  unumdorligi  hajmlari  ko’rsatkichiga  ega  bo’lish  mumkin. 

Lekin  moddiy  resurslarning  ortiqcha  sarflanishi  tufayli  foydaga  ega  bo’lmasligi 

mumkin. Bitta ana shu sababning o’ziyoq normativ sof mahsulot ko’rsatkichidan, 

asosiy  usul  sifatida  foydalanishni  maqsadga  muvofiq  qilib  qo’yadi.  Unda  faqat 

tahlil qilish maqsadlarida keng foydalanish mumkin bo’ladi.  

Mehnat  unumdorligini  o’lchashning  qiymat  usulida  foydalanadigan  ishlov 

berining  normativ  qiymati  ko’rsatkichi  engil  sanoatda  ishlab  chiqarish  hajmlarini 

aniqlash  uchun  qo’llaniladi.  Ishlov  berish  qiymati  normativlariga  ishlab 

chiqarishdagi ishchilarning ish haqi va ularga yoziladigan qo’shimcha haqlar, tsex 

xarajatlar normativi; umumzavod xarajatlari normativi kiritiladi.