G‘. N. Mahmudov

6.3. DIZEL DVIGATELLARIDA YONILG‘I UZATILISHINI 
 ELEKTRON BOSHQARISH 
 
Elektron  boshqarishni  dizel  dvigatellariga  joriy  qilinishi  chiqindi  gazlardagi 
zaxarli  moddalarning  miqdorini  kamaytirish,  tutashni  va  shovqinni  pasaytirish, 
motorni  salt  ishlaganda  barqarorligini  oshirish  imkonini  beradi.  Elektron  blok 
purkalanayotgan yonilg‘ining miqdori va purkash daqiqasi, motor salt ishlaganda 
tirsakli valni aylanishlar chastotasi, cho‘g‘lanish shamlari va dvigatelni “sochilib” 
ketishidan asraydigan tizimni boshqaradi. 
Dizel dvigatellarini elektron boshqarishning uch turi mavjud. 

 
asosan operatsion kuchaytirgichlardan tashkil topgan analog tizim; 

 
o‘rta  integratsiya  darajasiga  ega  bo‘lgan  elementlardan  tashkil  topgan 
raqamli tizim; 

 
mikroprotsessorli tizim. 
Analog  tizimlar  tuzilishi  va  sxemalarining  soddaligi  bilan  birga  quyidagi 
jiddiy  kamchiliklarga  ega:  yonilg‘i  tarkibini  rostlash  sifati    elektron  sxemani 
yig‘ish  uchun    ishlatilgan  elementlarning  (qarshilik,  kondensatorlar  va  boshq.) 
tayyorlanish aniqligiga bog‘liqligi; sxema elementlarining elektr ko‘rsatkichlariga 
tashqi omillarning ta’siri kuchliligi; tizim tomonidan loyihalash jarayonida ko‘zda 
tutilmagan  vazifalarni  bajara  olinmasligi,  ya’ni  tizimning  yangi  sharoitlarga 
moslashuv imkoniyatlarining cheklanganligi. 
Raqamli  rostlagichlar  bu  kamchiliklardan  holi  bo‘lsada,  tuzilishining 
murakkabligi,  tizimning  ko‘p  sonli  mikrosxemalardan  tashkil  topganligi,  ularni 
avtomobillarda ishonchli ishlash darajasini pasaytiradi. Bu tizimlarda ham  boshqa 
ish rejimiga yoki boshqa turdagi dizel dvigateliga moslashish xususiyatlari  yo‘q.   
Oxirgi  yillarda  avtomobil  dizellarida  mikroprotsessorli  boshqarish  tizimi 
tobora kengroq qo‘llanmoqda (6.25-rasm). Uning tarkibiga mikroprotsessor (MP), 
tezkor  xotira  qurilmasi  (TXQ)  va  doimiy  xotira  qurilmasi  (DXQ)  kiradi. 

---

 
275 
Dvigatelning  ishi  va  holati  haqidagi  ma’lumotni  to‘plash  uchun  bir  qator 
datchiklar o‘rnatish ko‘zda tutilgan.  
Tirsakli  valning  aylanish  chastotasi