Mavzu: Ona tili darslarida Uyushiq bo‘lakli gaplarni o‘quvchilarga o‘rgatish

va, ammo, lekin, bog‘lovchilari yordamida bog‘langan va 

bog‘lovchilarsiz  qo‘llangan  uyushiq  bo‘lakli  gaplar

  o‘rganiladi.

 

O‘quvchilar 

uyushiq  bo‘lakli  gaplarni  sanash  ohangida  o‘qishga;  va,  ammo,  lekin, 

bog‘lovchilari  bilan  bog‘langan  uyushiq  bo‘laklarda  shu  bog‘lovchilardan  oldin 

vergul  qo‘yib  yozishga,  uyushiq  bo‘lakli  gaplardan  og‘zaki  va  yozma  nutqda 

foydalanishga o‘rganadilar.  

---

 

 

O‘quvchilar  birdan  ortiq    ega,  birdan  ortiq    kesim,  bir  xil  so‘roqqa  javob 

bo‘lgan  va  gapning  bir  bo‘lagiga  bog‘lanib  kelgan  birdan  ortiq  ikkinchi  darajali 

bo‘laklar gapning uyushiq bo‘laklari ekanligi, uyushiq bo‘laklar o‘zaro va, ammo, 

lekin, biroq bog‘lovchilari   bilan   bog‘lanishi   bilan  birinchi marta tanishadilar. 

Boshlang‘ich sinflarda gapning uyushiq bo‘laklari bir xil so‘roqda javob bo‘lishi, 

gapda bir xil vazifani bajarishi, sanash ohangi bilan aytilishi, bosh bo‘laklar ham, 

ikkinchi darajali bo‘laklar ham uyushib kelishi mumkinligi, uyushiq bo‘laklarning 

o‘zaro  bog‘lovchisiz  hamda,  va,  ammo,  lekin,  biroq  bog‘lovchilari  bilan 

bog‘lanishi  o‘rgatiladi.  Uyushiq  bo‘laklarda  tinish  belgilarning  ishlatilishi 

yuzasidan quyidagi ma’lumot ham boshlangich sinflarda beriladi. 

Gapning  uyushiq  bo‘laklari  bog‘lovchilarsiz  bog‘lansa,  ular  orasiga  vergul 

qo‘yiladi. 

Gapning  uyushiq  bo‘laklari  ammo,  lekin,  biroq  bog‘lovchilari  bilan 

bog‘lansa,  shu  bog‘lovchilardan  oldin  vergul  qo‘yiladi.  Va  bog‘lovchisi  bilan 

bog‘langan uyushiq bo‘laklar orasiga vergul qo‘yilmaydi. 

Gapda  so‘zlarning  bir-biri  bilan  bog‘lanishi  mavzusi  o‘tilganda  so‘zlarning 

bir-biri  bilan  teng  bog‘lanishi,  teng  bog‘langan  so‘zlar  gapning  uyushiq 

bo‘laklarini hosil qilishi o‘rgatiladi. 

 “Gapning  uyushiq  bo‘laklari”  mavzusini  o‘rganishda  o‘quvchilarning 

ta’limning  quyi  bosqichlarida  gapning  bunday  bo‘laklari  haqida  hosil  qilgan 

bilimlari  kengaytirilib,  juft  holda  qo‘llangan  uyushiq  bo‘laklar,  uyushiq  va 

uyushmagan aniqlovchi, uyushiq bo‘laklarning biriktiruv, zidlov bog‘lovchilaridan 

tashqari, ayiruv bog‘lovchilari, shuningdek, bog‘lovchi vazifasida qo‘llangan bilan 

ko‘makchi  va  yuklamalar  yordami  bilan  bog‘lanishi,  uyushiq  bo‘laklarda  son, 

egalik  va  kelishik  qo‘shimchalarining  qo‘llanishi,  uyushiq  bo‘laklarda 

umumlashtiruvchi so‘zning qo‘llanishi, unda tinish belgilarning ishlatilishi haqida 

ma’lumot beriladi. 

Gapning  uyushiq  bo‘laklari    haqidagi  umumiy  ma’lumotni  kengaytirishda 

o‘quvchilar gapning uyushiq bo‘laklari bir-biri bilan teng bog‘lanishi, o‘zaro teng 

bog‘lovchilar  yoki  sanash  ohangi  yordami  bilan  bog‘lanishi,  gapda  ega  va 

---

 

 

kesimning  birdan  ortiq  kelishi  hamma  vaqt  uyushiq  bo‘lak  hosil  qilishi,  ikkinchi 

darajali  bo‘laklarning  birdan  ortiq  bo‘lishi  esa  hamma  vaqt  uyushiq  bo‘lak  hosil 

qilavermasligi, uyushiq bo‘laklarning juft holda qo‘llana olishi bilan tanishadilar; 

uyushiq  gaplarni  gapda  takrorlanib  qo‘llangan  bo‘laklardan  farqlashni 

o‘rganadilar. Shuningdek, amaliy ishlarda o‘zaro ergashish yo‘li bilan bog‘langan 

gap  bo‘laklari  bilan  o‘zaro  teng  bog‘langan  gap  bo‘laklarini  farqlashga  e’tibor 

beriladi. Bu orqali o‘quvchilarning gapdagi so‘zlarning o‘zaro borg‘lanishi haqida 

fikrlash faoliyatini o‘stirish, til sezgirligini oshirishga erishiladi. 

Uyushiq bo‘lak haqidagi umumiy ma’lumotni kengaytirishda berilgan gaplar 

ko‘rsatilgan topshiriqlar asosida tahlil qilinadi.