Microsoft Word 13-атэ-лотин-маъруза doc

 
5.
  Elektr  jihozlarida,  ya'ni  generator,  tok  to'g'rilagich,  relesozlagich,  starter,  elektr 
simlari,  o'lchov-nazorat  yoritish  asboblarida  uchraydigan  nosozliklar  va  ularning 
alomatlari,  ularning  texnik  holatini  tekshirish,  sozlash  va  joriy  ta'mirlash  ishlari 
texnologiyasi. 
Generator va rele sozlagich 
- hozirgi zamonaviy avtomobillarda generator va rele-
sozlagichlarning doimiy va o'zgaruvchan tokda ishlaydiganlari qo'llaniladi. 
Generator  nosozliklariga  kollektorning  ifloslanishi,  shetkalarni  yilishi,  cho'tka 
ushlagich  prujinalarini  sinishi,  sim chulg'amlarining uzilishi, chulg'amlar orasidagi qisqa 
tutashishi,  yakorni  massa  bilan  qisqa  tutashishi,  yakor  sim  chulg'amlarini  uzulishi, 
tasmani bo'shashishi yoki uzulishlari kiradi.  
Hozirgi  vaqtda  o'zgarmas  tokda  ishlaydigan  generator  va  rele-sozlagichlar  ham 
qo'llaniladi.  Ularni  taxislash  yuklanish  ostida  va  yuklanishsiz,  generator  ishlaganda 
tirsakli val aylanishlar sonini o'zgarishini me'yori bilan solishtirishdan iboratdir. 
O'zgaruvchan  tokli  generator  va  rele  sozlagichlarni  tashxislashda  uning  hosil 
qilayotgan  kuchlanishi  kattaligi  va  holati  tekshiriladi.  Kuchlanish,  hamma  iste'molchilar 
ulanganda,  12V  dan  kam  bo'lmasligi  kerak.  Normal  ishlayotgan  generatorda  hosil 
bo'layotgan  kuchlanish  o'zgarishi  1-1,2V  dan  oshmaydi.  Voltmetr  yordamida  generator 
ishlash  jarayonini  tekshirish  juda  qiyin,  shuning  uchun  tekshiruv  otselograf  bilan 
birgalikda bajariladi. 
Agarda  generator  umuman  tok  hosil  qilmayotgan  bo'lsa,  u  holda  uyg'otish 
o'ramlarining sozligini, to'g'rilagichni yoki rele-sozlagichni tekshirish zarur. 

---

 
55 
O'zgaruvchan  tok  generatorida  mexanik  va  elektr  turkumidagi  nosozliklar  bo'lishi 
mumkin.  Mexanik  nosozlik:  rotor  valining  yeyilishi,  shponka  uyasining  kengayishi, 
podshipnikning  yedirilishi  va  gayka  rezbasining  shikastlanishi  va  boshqalardan  iborat. 
Ular  razm  solish  va  bo'laklarga  ajratish  yo'li  bilan  aniqlanadi.  Ko'rsatilgan  nosozliklar 
elektrotexnik va tokarlik ustaxonalarida bartaraf etiladi. Eng ko'p uchraydigan nosozliklar 
cho'tkaning  yeyilib  ketishi  va  uni  ushlab  turuvchi  prujinaning  elastikligini  kamayishi 
hisoblanadi. Bu nosozliklar detallarni almashtirish yo'li bilan bartaraf etiladi. 
NEKSIYA,  TIKO  va  DAMAS  rusumidagi  avtomobillarda  12V-1.4A  turidagi 
o'zgaruvchan  tok  generatorlari  qo'llaniladi,  ularga  TXK  ishlarini  tashkil  etish  MDX  da 
ishlab chiqilgan generatorlarnikidan unchalik farq qilmaydi. 
Starterda 
ishlash  jarayonida  mexanik  nosozliklar  ko'proq  uchraydi.  Yedirilish 
natijasida starter shesternyasi va maxovik qo'shilmay qoladi. Bu nosozliklar, brikmalarda 
salt  yurish  ko'payib  ketishi  natijasida  sodir  bo'lishi  ham  mumkin.  Undan  tashqari  sim 
chulg'amlarining uzilishi, qisqa tutashish, yakor qo'nimidagi bronza vtulkalarini yeyilishi, 
klemmalarning kuyishi va oksidlanib qolishi natijasida nosozliklar kelib chiqadi. 
Neksiya  va  Espero  avtomobillarida  kontaktsiz  tranzistorli  o't  oldirish  tizimi 
qo'llaniladi,  tizimdagi  barcha  jihozlarni  tashxislash  ishlari  skaner  yordamida  bajariladi. 
Bunda  o't  oldirish  momenti,  svechalarga  kelayotgan  kuchlanish  qiymati,  xatto  svechalar 
orasidagi tirqishnining me'yoridaligini tekshirish mumkin.