Ámeliy jumis insan hám tabiyiy lanshaftlar reje

---

ÁMELIY JUMIS  -2. 

INSAN HÁM TABIYIY LANShAFTLAR 

Reje: 

1.

 

Tabiyiy lanshaftlar  túrleri. 

2.

 

Tabiyiy lanshaftlarǵa insanniń tásiri.

 

 

Jumistiń  maqseti: 

Tabiyiy  lanshaftlar  haqqında  bilimlerge  iye  bolıw.  Dala 

ámeliyatı.  Laboratoriyada    tájiriybe  ótkerip  kóriw.  Prezentatsiya  slaydları 

járdeminde úyreniw. 

 

Kerekli  asbap  –  úskeneler:

  reńli  hám  qara  qaǵazlar,  óshirgish,  oqiw 

qollanba 

Teoriyaliq material

. 

Teoriyaliq material: 

Lanshaft ortalıq tábiyiy evolyutsiyası dawamında payda 

bolǵan  óz  ara  ishki  baylanıslar  hám  birliklerge  qaray  (kóre)  basqa  jaylardan 

(jerlerden)  parıqlanatuǵın  tabiyiy  shegaralarǵa  iye  bolǵan  tábiyiy  territorial 

komleks bolıp tabıladı. 

Landshafttıń  tábiyiy  komponentleri  -  rel`ef,  taw  jınısı,  jer  ústi  hám  jer  astı 

suwları, topıraqlar, iqlım, tiri organizmler hám olardıń óz-ara baylanıslıǵı. 

Qızılqum, qarakól qoyları baǵılatuǵın iri jaylaw bolıp ǵana qalmastan, siyrek 

ushırasatuǵın  ǵaziyneler  makanı,  geologiyalıq  izlew  maydanı,  iri  qalalar 

qurılatuǵın  iri  gidrotexnikalıq  imaratlar  salınıp  atırǵan  úlken  qurılıs  maydanı 

sıpatında  belgili  bolmaqta.  Qızılqumda  mıńlap  aymaqlar  qazılıp  suw  menen 

támiynlengen  jaylawlar  maydanı  keńeymekte.  Jaylawlardan  aqılǵa  muwapıq 

paydalanbawı,  olarda  ósimliklerdiń  tábiyiy  usılda  qayta  tikleniw  qabiletlerine 

salıstırmalı  kóp  muǵdarda  qoy  baǵıw,  jaylawlardı  fitomelioratsiya  hám 

agrofitotsenozlar shólkemlestiriw jumısların ámelge asırıwǵa iye bolǵan potentsial 

onimdarlıqtı kemeytirip jibermekte.  

Keyingi  on  jıl  dawamında  120  mıń  ga  hárekettegi  qum  ózlestirildi. 

Jaylawlarda sheksiz qumdı bekkemlewshi ósimlikler egildi. 

---

Taw-toǵay  lanshaftları  teńiz  betinen  800-2800  metrge  shekem  bolǵan 

balentliklerde  taw  aldı  shala  shóller,  taw  toǵay  arshazarları,  sub  alp  hám  alp 

otlaqzarlar biotsenozlarǵa ajıratıladı. 

Ózbekstan toǵayları eki toparǵa bólinedi: taw bawırındaǵı toǵaylar hám vodiy 

toǵayları. 

Taw  biotsenozı  ushın  geybir  quslar  –  aq  qanatlı  qızılshtan,  buxara  chittagi, 

qumırı,  qara  ǵarǵa,  sútemiziwshilerden  –  porsıq,  jabayı  shoshqa,  toǵay  almaxanı, 

balxor menen jorǵalawshılardan - gimalay agaması, Orta Aziya qara jılanı, qalqan 

tumsıqlar xarakterlenedi. 

Tapsırma: 

1  -  tapsırma:    shól  lanshaftınıń  ózine  tán  táreplerin  aytıń  hám  shól 

ósimlikleriniń wákillerin ajıratıp alıń. 1- tablitsanı toltırıń. 

2-tapsırma. Taw  – toǵay lanshaftlarınıń ózine tan táreplerin aytıp beriń hám 

gerbaylerden sol landshaftqa tan ósimlikti ajıratıp alıp atın jazıń. 

3-tapsırma. Taw landshaftınıń ózine tan táreplerin aytıp gerbariyden ósimlikti 

ajıratıp 1-tablitsaǵa jazıń. 

4-tapsırma:  Mádeniy  ósimliklerdiı  ózine  tan  táreplerin  aytip  beriń  hám 

gerbariyden ósimliklerdi ajıratıp alıp jazıń 1-tablitsaǵa jazıń.  

1-tablitsa

 

Maǵlıwmatlar tiykarinda tablitsanı toltırıń 

Taw toǵay 

osimlikleri

 

Shól osimlikleri

 

Toǵay ósimlikleri

 

Mádeniy 

ósimlikler