FE’L ZAMONLARI
TENSE
O d d i y h o z i r g i z a m o n
Fe’lning hozirgi oddiy zamon (Simple Present Tense)
shakli infinitivning “to”siz shakliga to‘g‘ri keladi. Uchinchi
shaxs birlikda fe’l o‘zagiga -(e )s qo‘shimchasi qo‘shiladi.
P o sitiv e
T asdiq
I
Men o‘ynayman.
We
Biz o‘ynaymiz.
You
p la y
Siz o‘ynaysiz.
They
Ular o‘ynaydilar.
He
U o‘ynaydi.
She
p la y s
U o‘ynaydi.
It
U o‘ynaydi.
Uchinchi shaxs birlikda ishlatilayotgan fe’l undoshdan
keyin keluvchi “y ” harfiga tugagan bo‘lsa, “y ” harfi “i”ga
aylanadi va “-es” qo‘shimchasi qo‘shiladi:
study - stu dies
try - tries
“o ” unlisi va “c h ”, “s h ”, “s ” yoki “x ” sirg‘aluvchi
undoshlar bilan tugagan so‘zlarga “-es” qo‘shimchasi
qo‘shiladi:
go - goes
teach - te a ch e s
fish - fishes
do - does
pass - passes
fix - fixes
Inkor va so‘roq gaplar
d o
yordamchi fe’li vositasida
yasaladi.
N e g a tiv e
I
W e
d o n o t
You
(d o n ’t)
They
ptey
In k o r
Men o‘ynamayman.
Biz o‘ynamaymiz.
Siz o‘ynamaysiz.
Ular o‘ynamaydilar.
52
He
She
It
d o e s
n o t
(d o e s n ’t
)
play
Question
D o
D o e
s
I
We
You
They
play?
He
She
play?
It
U o‘ynamaydi.
U o‘ynamaydi.
U o‘ynamaydi.
S o ‘roq
Men o‘ynaymanmi?
Biz o‘ynaymizmi?
Siz o‘ynaysizmi?
Ular o‘ynaydilarmi?
U o‘ynaydimi?
U o‘ynaydimi?
U o‘ynaydimi?
Oddiy hozirgi zamon har xil holatlarda ishlatilishi
mumkin. U doim ham hozir bo‘layotgan ish-harakat yoki
holatni ifodalamaydi.
Oddiy hozirgi zamon quyidagi hollarda ishlatiladi:
1.
Biror narsa yoki kimsaning hozirgi holati yoki
maqomini ifodalash uchun holat fe’llari bilan.
Ben is hungry.
Benning qorni och.
N ow I b e lie v e that you are right.
Endi haqligingga ishonyapman (yoki ishondim).
That cake s m e lls good.
Anavi shirin kulchadan yaxshi hid kelyapti.
D o you r e a liz e what you are saying?
Nima deyayotganingni tushunyapsanmi?
Caroline a tte n d s college in Canada.
Karolin Kanadada kollejga qatnaydi (yoki qatnayapti).
D o e s Harold liv e in Rome now?
Harold hozir Rimda yashayaptimi?
Bunday gaplarda
n o w , a t t h i s t i m e / m o m e n t ,
t o d a y , t o n i g h t , t h i s m i n u t e / m o r n i n g / n o o n / e v e n i n g
kabi payt ravishlari kelishi mumkin.
53
2. Oddiy hozirgi zamon mutlaq haqiqat yoki tabiiy
qonuniyatni ifodalash uchun ishlatiladi.
The moon a ffe c t s the tides.
Oy suvning ko‘tarilishi va pasayishiga ta’sir qiladi.
Parallel lines never m e e t.
Parallel chiziqlar hech qachon to‘qnashmaydi.
Hot air r is e s .
Issiq havo (yuqoriga) ko‘tariladi.
Hydrogen and oxygen combine to make water.
Suv hosil bo‘lishi uchun vodorod bilan kislorod qo‘shiladi.
Bunday gaplarda a lw a y s (doim), n e v e r (hech
qachon), in e v ita b ly (muqarrar), w it h o u t f a i l (albatta),
a t a ll tim e s (hamisha), in v a r ia b ly (shubhasiz) kabi payt
ravishlari kelishi mumkin.
3. Oddiy
hozirgi
zamon
odat
tusiga
kirgan,
takrorlanuvchi ish-harakatni ifodalash uchun ishlatiladi.
Beverly d r in k s coffee every morning.
Beverli har kuni ertalab kofe ichadi.
W e always c e le b r a t e my birthday with a family party.
Biz doim mening tug‘ilgan kunimni oilaviy kecha bilan
nishonlaymiz.
The Browns d o not w a s h their windows every week.
Braunlar derazalarini har hafta yuvishmaydi.
Do the Andersons plant tomatoes every year?
Andersonlar har yili pamidor ekishadimi?
Bunday gaplarda a lw a y s (doim), n e v e r (hech
qachon),
u s u a lly
(odat da),
s e ld o m
(kamdan
kam/ba’zida), s o m e tim e s (ba’zan), r a r e ly (kamdan
kam), n o t e v e r (doim emas), o c c a s io n a lly (tasodifan),
o fte n (tez-tez), n o t o fte n (tez-tez emas), e v e r y (har),
e a c h (har) kabi payt ravishlari kelishi mumkin.
4. Hozirgi oddiy zamon badiiy, ilmiy, sahna va san’at
asarlarini muhokama qilishda boshqalarning avval aytgan
yoki yozgan gaplariga murojaat qilinganda tarixiy hozirgi
zamonni ko‘rsatish uchun ishlatiladi.
54
In the short story “The Lottery”, Shirly Jackson w r it e s an
allegory of the injustice of life.
“Lottereya” nomli qisqa hikoyasida, Shirli Jakson hayot
adolatsizligi allegoriyasini yozgan.
Darwin p r e s e n t s evidence for the development of life from
lower to higher forms.
Darvin hayotning quyi shakldan yuqori shaklga qarab rivojlanishi
haqida dalillar keltiradi.
The author of this textbook e x p la in s the problem clearly.
Bu darslik muallifi muammolarni yaxshi tushuntirib bergan.
Bunda
gapda
s k illf u lly
(mohirona),
c le v e r ly
(oqilona), c o r r e c t ly (to‘g‘ri), in c o r r e c t ly (noto‘g‘ri),
c lu m s ily (qo‘pol), b r illia n t ly (a’lo darajada), w e ll
(yaxshi), p o o r ly (bo‘sh), a d e q u a te ly (mos tarzda),
in a d e q u a te ly (nomuvofiq tarzda), p r o p e r ly (to‘g‘ri),
r ig h t ly (haqli ravishda), w r o n g ly (noto‘g‘ri) kabi
baholash ravishlari kelishi mumkin.
5. Hozirgi
oddiy zamon biror narsani izohlash,
tushintirish yoki aniqlashda ishlatiladi.
To fight against criminality m e a n s to prevent and solve
crimes.
Jinoyatchilikka qarshi kurashmoq jinoyatlarni oldini olmoq va
ochmoq demakdir.
An investigator s o lv e s crimes but an operative worker
d e te c ts criminals.
Tergovchi jinoyatlarni ochadi, tezkor xodim esa, jinoyatchilarni
izlab topadi.
6. Hozirgi oddiy zamon shart va payt ergash gaplarda
kelajakda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan ish-harakatni
ifodalashda ishlatiladi.
Uncle Robert will give you fifty dollars i f he lik e s your
work.
Agar ishing yoqsa, Robert amaki senga ellik dollar beradi.
Uncle Robert will give you fifty dollars w h e n he s e e s you.
Robert amaki seni ko‘rganida senga ellik dollar beradi.
55
7.
Hozirgi oddiy zamon keljakda sodir bo‘lishi aniq
bo‘lgan ish-harakatni ifodalashda ishlatiladi.
The plane le a v e s at 9:25 tonight.
Samolyot kechqurun soat
9
:
25
da uchadi.
The term is over on December 16.
Muddat 16 dekabrda tugaydi.
O d d i y k e l a s i z a m o n
Fe’lning oddiy kelasi zamon (The Simple Future Tense)
shaklini yasash uchun
s h a l l
(I shaxs birlik va ko‘plikda) va
w i l l
(II va III shaxslar birlik va ko‘plikda) yordamchi
fe’llari hamda asosiy fe’lning “to”siz infinitiv shaklidan
foydalaniladi. Hozirgi ingliz tilida barcha shaxslar uchun,
ham birlikda ham ko‘plikda
w i l l
yordamchi fe’lini qo‘llash
oddiy holga aylangan.
I shall (will) do it tomorrow.
Men buni ertaga bajaraman.
Og‘zaki nutqda tasdiq va so‘roq gaplarda yordamchi
fe’llarning qisqargan shakllari ishlatiladi.
Birlik
K oplik
to‘liq
qisqargan
to‘liq shakli
qisqargan
shakli
shakli
shakli
I s h a ll
= I ’ll
w e s h a ll
= w e ’ll
I w ill
= I ’ll
h e w ill
= w e ’ll
h e w ill
= h e ’ll
y o u w ill
= y o u ’ll
s h e w ill
= s h e ’ll
t h e y w ill
= t h e y ’ll
s h a ll n o t = s h a n ’t
w ill n o t = w o n ’t.
So‘roq gaplarda yordamchi fe’l egadan oldin qo‘yiladi.
Tasdiq gap
I
be ... .
We
will
have ... .
You
(‘ll)
come ...
S o ‘roq gap
I
be ... ?
we
have ... ?
you
come ... ?
56
They
.
He
will
do ... .
She
not
g ° ... .
It
(won’t)
take ... .
give ... .
Will
they
do ... ?
he
go ... ?
she
take ... ?
it
give ... ?
Simple
Future
kelgusida
sodir
bo‘ladigan
ish-
harakatlarni ifodalaydi. Kelasi zamonda ko‘pincha quyidagi
payt ravishlari ishlatiladi:
to n ig h t bugun tunda
t o m o r r o w ertaga
t h e d a y a f t e r t o m o r r o w indinga
in tw o d a y s ( a m o n t h ) ikki kundan (bir oydan) keyin
n e x t w e e k kelasi hafta(da)
n e x t m o n th kelasi oy(da)
s o o n yaqinda, tezda
She travels a lot. Today she is in London. Tomorrow she’ll
b e in Rome, next week she’ll b e in Tokyo.
U juda ko‘p sayohat qiladi. Bugun u Londonda. Ertaga u Rimda
bo‘ladi, kelasi hafta(da) Tokioda bo‘ladi.
W e’ll probably g o out for a walk after dinner.
Tushlikdan keyin sayr qilishga chiqsak kerak.
I w o n ’t b e at home tonight.
Bugun tunda uyda bo‘lmayman.
Simple Future (oddiy kelasi zamon) ko‘pincha if,
w h e n , a fte r , a s s o o n a s , b e fo r e bog‘lovchilari bilan
bog‘langan shart va payt ergash gapli qo‘shma gaplarda
ishlatiladi. Bunday qo‘shma gaplardagi bosh gap odatda
kelasi zamonda keladi.
Oddiy kelasi zamon b e g o in g to “-moqchi” vositasida
ham ifodalanishi mumkin.
O d d iy o ‘tg a n z a m o n
to be f e ’lin in g tu s la n is h i
Oddiy o‘tgan zamonda (The Simple Past Tense) to b e
(bo‘lmoq) fe’li ikki shaklda ishlatiladi: w a s - birlikda va
57
w e r e -
ko‘plikda.
Tasdiq
I
edim
He
w a s
edi
She
edi
It
edi
We
edik
You
w e r
edingiz
They e
edilar
Inkor
I
emasdim
he
w a s
emasdi
she
n o t/ w a s n ’t
emasdi
It
emasdi
we
emasdik
you
w e r e
emasdingiz
the
n o t / w e r e n ’t
emasdilar
y
So'roq___________________ Javob
I ... ?
edimmi?
you were. (were not)
W a s
he ... ?
edimi?
Yes,
he was. (was not)
she . ?
edimi?
(No,
she was. (wasn’t)
it . ?
edimi?
)
it was. (wasn’t)
we . ?
edikmi?
you were. (weren’t)
W e r
you . ?
edingizmi?
Yes,
we were. (were not)
e
edingmi?
(No,
I was. (wasn’t)
?
e
ht
edilarmi?
)
they were. (weren’t)
T o ‘g ‘r i v a n o t o ‘g ‘r i f e ’l l a r
O‘tgan zamon shaklining yasalishiga ko‘ra ingliz tilidagi
fe’llar ikki turga bo‘linadi:
t o ‘g ‘r i f e ’l l a r
(regular verbs) va
n o t o ‘g ‘r i f e ’l l a r
(irregular verbs).
T o ‘g ‘r i
f e ’l l a r n i n g
o‘tgan
zamon
shakli
- e d
qo‘shimchasi yordamida yasaladi va [d] yoki [t] yohud [id]
tarzida talaffuz qilinadi:
Jarangli undoshlar va unlilardan keyin [d] tarzida:
to open - opened
to play - p layed
ochmoq - ochdi
o‘ynamoq - o‘ynadi
Jarangsiz undoshlardan keyin [t] tarzida:
58
to work - w orked
to talk - talked
ishlamoq - ishladi
gaplashmoq - gaplashdi
“ d ” va “t ” harflaridan keyin [id] tarzida:
to want - w an ted
to shout - shouted
xohlamoq - xohladi
baqirmoq - baqirdi
to depend - depended
to
demand
-
bog‘liq bo‘lmoq - bog‘liq demanded
edi
talab qilmoq - talab
qildi
I m lo (spelling)
“-e ” harfiga tugagan to‘g‘ri fe’llarga -d harfini qo‘shib
o‘tgan zamon shakli yasaladi:
to translate - translated
to investigate - investigated
tarjima qilmoq - tarjima tekshirmoq - tekshirdi
qildi
Undoshdan keyin keluvchi “y ” harfiga tugagan fe’lga -
e d qo‘shimchasi qo‘shilganda “y ” harfi “i”ga aylanadi.
to stu dy- stu died
to identify - identified
tahsil olmoq - tahsil aynanlashtirmoq - aynanlashtirdi
oldi
Noto‘g‘ri fe’llarning o‘tgan zamon shakli fe’l o‘zagining
o‘zgarishi bilan hosil bo‘ladi.
to write - w r o t e
yozmoq - yozdi
to
become
b e c a m e
bo‘lmoq - bo‘ldi
Hozirgi ingliz tilida ko‘p ishlatiladigan noto‘g‘ri
fe’llarning ro‘yxati qo‘llanmaning oxiriga ilova qilingan.
P o sitiv e (ta sd iq)
to go - w e n t
bormoq - bordi
- to have - h a d
ega bo‘lmoq - ega edi
59
I
w atch ed
Ko‘rdim.
H e
.
Qildi.
S h e
d id .
Bordi.
It
w e n t.
Yom g‘ir yog‘di.
W e
rained.
O‘ynadik.
Y o u
played.
Boshlading(iz).
T h e y
begun.
Tozaladilar/tozalashdi.
cleaned.
Inkor va so‘roq gaplar
d o
yordamchi fe’lning o‘tgan
zamon shakli
d i d
vositasida yasaladi.
N e g a tiv e (in kor)
I
watch.
Ko‘rmadim.
He
do.
Qilmadi.
She
d id
go.
Bormadi.
It
n o t
rain.
Yom g‘ir yog‘madi.
We
( d id n ’t
play.
O‘ynamadik.
You
)
begin.
Boshlamading(iz).
They
clean.
Tozalamadilar/tozalashmadi.
In te rro g a tiv e (so ‘roq)
I
watch?
Ko‘rdimmi?
h e
do?
Qildimi?
s h e
go?
Bordimi?
D i
it
rain?
Yomg‘ir yog‘dimi?
d
w e
play?
begin?
clean?
O‘ynadikmi?
Boshlading(iz)mi?
y o u
th e
y
Tozaladilarmi/tozalashdimi?
Oddiy o‘tgan zamon quyidagi hollarda ishlatiladi:
1.
O‘tmishda bir marta sodir bo‘lgan ish-harakatni
ifodalash uchun
y e s t e r d a y
(kecha),
t h e d a y b e f o r e
y e s t e r d a y
(o‘tgan kuni),
y e s t e r d a y m o r n i n g
(kecha
ertalab),
l a s t n i g h t
(kecha oqshom),
a n h o u r / a w e e k / a
m o n t h / a y e a r a g o
(bir soat/hafta/oy/yil ilgari) kabi payt
ravishlari bilan:
60
She visited her parents la s t w e e k .
U o‘tgan hafta ota-onasini ko‘rib keldi.
Y e s t e r d a y we w e n t to the library.
Kecha biz kutubxonaga bordik.
2. O‘tmishdagi odatiy, qaytariluvchi ish-harakatni
ifodalash uchun:
Last month I went to the theatre every week.
O‘tgan oyda men har hafta teatrga bordim.
3. Bo‘lib o‘tgan bir necha ish-harakatni ifodalash
uchun:
Jane did much yesterday; she cleaned her room, did
shopping, went to the chemistry and looked after the children.
Jeyn kecha ko‘p ish qildi; u xonani yig‘ishtirdi, do‘konga chiqib
keldi, dorixonaga bordi va bolalarga qaradi.
I got up, had breakfast and went to work.
O‘rnimdan turdim, nonushta qildim va ishga ketdim.
H o z ir g i d a v o m li z a m o n
Continuous (davomli, davom etuvchi) zamonlari guruhi
ish-harakatning muayyan vaqtda (o‘tmishda, hozir yoki
kelgusida)
sodir
bo‘lib
turganligini
yoki
hali
tugamaganligini bildiradi.
Hozirgi davom etuvchi zamon (The Present Continuous
Tense)
to
b e yordamchi
fe’lining
hozirgi
zamon
shakllaridan biri (am , is , a re ) va asosiy fe’lning hozirgi
zamon sifatdosh shakli ( P a r tic ip le I) yordamida yasaladi.
Positive
Tasdiq
I
a m w o r k in g .
Ishlayapman.
He
She
is
w o r k in g .
Ishlayapti.
It
We
Ishlayapmiz.
You
a r e w o r k in g .
Ishlayapsiz.
They
Ishlayaptilar.
61
Negative_____________ Inkor
I
a m
n o t
Ishlamayapman.
w o r k in g .
He
She
is n o t w o r k in g .
Ishlamayapti.
It
(is n 't w o r k in g )
We
Ishlamayapmiz.
You
a r e
n o t
Ishlamayapsiz.
They
w o r k in g .
Ishlamayaptilar.
( a r e n 't
w o r k in g )
Question
S o ‘roq
A m
I
w o r k in g ?
he
Is
she
w o r k in g ?
it
we
Ishlayapmanmi?
Ishlayaptimi?
Ishlayapmizmi?
Ishlayapsizmi?
Ishlayaptilarmi?
A r e
you
w o r k in g ?
P r e s e n t C o n t i n u o u s
b a’zi manbalarda
P r o g r e s s i v e
Tense deb ham yuritiladi. Mazkur zamon ayni paytda sodir
bo‘lib turgan, lekin tugaydigan ish-harakatni ifodalaydi.
Kelasi zamon payt ravishlari bilan ishlatilganda kelasi
(Future) zamonni ifodalaydi.
P r e s e n t C o n t i n u o u s
quyidagi hollarda ishdatiladi:
1. Hozir sodir bo‘lib turgan ish-harakatni ifodalashda
n o w , t o d a y , t h i s m i n u t e , t h i s m o n t h , t h i s y e a r , a t
t h e m o m e n t
kabi va boshqa payt ravishlari bilan:
The children a r e p la y in g outside today.
Bugun bolalar tashqarida o‘ynashyapti.
“W hat a r e you d o in g now?”
“Hozir nima qilyapsiz?”
“I’m r e a d in g a book.”
“Kitob o‘qiyapman.”
T ■
•
•
•
It is r a in in g .
62
2. Odat bo‘lib qolgan ish-harakatni, ko‘pincha salbiy
munosabat bildirilganda:
That little girl is always b it in g her fingernails.
O‘sha qizcha doim tirnog‘ini tishlab yuradi.
Tracy is always e a t in g too much.
Treysi doim ko‘p ovqat yeydi.
3. Kelgusida sodir bo‘lishi kutilayotgan ish-harakatni
ifodalashda
t h i s a f t e r n o o n , t o n i g h t , t o m o r r o w , n e x t
w e e k , s o o n , n e x t m o n t h
va shu kabi boshqa payt
ravishlari bilan:
The chief constable is a r r iv in g from London at 2:15
tomorrow afternoon.
Bosh konstabel ertaga kunduzi soat
2:15
da Londondan keladi.
W e a r e g o in g to the theatre tonight.
Bugun kechqurun teatrga bormoqchimiz.
She is le a v in g on Friday.
U juma kuni jo‘nab ketyapti. (yoki ketadi)
Jismoniy, aqliy va ruhiy hissiyotlarni ifodalaydigan
quyidagi fe’llar C o n tin u o u s zamonlarida ishlatilmasdan,
S im p le (oddiy) zamonlarda ishlatiladi.
Yomg‘ir yog‘yapti.
to lik e
to u n d e r s t a n d
to lo v e
yoqtirmoq
tushunmoq
sevmoq
to k n o w
to n o tic e
to fe e l
bilmoq
payqamoq, sezmoq
sezmoq
to h a v e
to b e lie v e
to f o r g e t
ega bo‘lmoq
ishonmoq
unutmoq
to w is h
to r e m e m b e r
to s e e
xohlamoq
eslamoq
ko‘rmoq
to h e a r
to in te n t
eshitmoq
jazm qilmoq
Do you h e a r a strange voice?
Siz g‘alati ovozni eshityapsizmi?
I don’t like this this song.
Menga bu qo‘shiq yoqmayapti.
63
Do'stlaringiz bilan baham: |