Оliy vа oʻrtа mахsus ta’lim vаzirligi tоshkеnt аrхitеkturа

HFXning mediko–biologik asoslari 
Salomatlik  -  bu  nafaqat  jismonan  sogʻlom  boʻlish  degani  balki,  ruhan, 
ijtimoiy va mafkuraviy sogʻlom boʻlish demakdir. 
 Xavf-xatar - bu inson vujudiga ruhan yoki jismoniy jarohat yetkazaoladigan 
holat  va  jarayonlar  tushuniladi.  Ular  ehtimoliy,  mavjud  va  noma’lum  shakllarda 
boʻladi. 
Xavf-xatarni  identifikatsiyalash  –  xavf  turini  oʻrganish  jarayoni,  sabablari, 
joyi, kelib chiqish sharoiti va oqibatini  aniqlashdir. Identifikatsiya deganda xavf-
xatarni barcha xarakteristikalari- miqdori, vaqti va xajmiy oʻlchamlarini oldindan 
bilib, ularni bartaraf etishga yaroqli texnik tadbirlarni ishlab chiqib, inson hayoti 
faoliyatini  xavfsizligini ta’minlash tushuniladi.  
Risk  –  xavf-xatarni  miqdoriy  baholashga  aytiladi.  Bu  oʻlchamsiz  miqdor 
boʻlib,   bir  xodisani ikkinchi  xodisaga nisbatan  takrorlanish davrini  anglatadi  va 
miqdori  0  dan  1  gachadir.  Risk  -  bu  xavfning  amalga  oshgan  takrorlanish 
miqdordir. Masalan, Rossiyada 1 yil davomida ishlab chiqarishda  halok boʻlgan 
odamlar misolida risk Rpr ni hisoblasak, agar statistik ma’lumot boʻyicha har yili  
p  =  7  ming  kishi  halok  boʻladigan  boʻlsa,  ishchilarning  jami  soni    N=70  mln. 
tashkil etsa:  
Rpr= p/ N= 7*103/70*106= 10-4=0,0001; 
Umumiy  talofat Rossiyada R o str=3*10-3 ga teng, bu koʻrsatkich SSHAda R 
o str= 6*10-4, Oʻzbekistonda bu koʻrsatkich Rossiyaga nisbatan yuz karra kichik.   
Xavfning turlari – olamshumul, (anomal havoning temperaturasi,  atmosfera 
haroratining  anomal-gʻayri  tabiiy  oʻzgarishi,  zilzila),  umuiy  (alkogol,  
narkomaniya)  hududiy, sohaviy, mahalliy va b.  
Xavf  taksonomiyasi  –  bu  murakkab  xavfli  jarayonlar  turlari  va  tizimlarini 
oʻrganuvchi fan tushuniladi. Hozircha quyidagilari ma’lum: 
Kelib  chiqishi  boʻyicha:    6  gruh  -  tabiiy,  texnogen,  antropogen,  ekologik, 
biologik va ijtimoiy. 

---

76 
 
Odamga  ta’siri  boʻyicha:  5  gruh-  mexaniq,  jismoniy,  kimyoviy,  biologik, 
psixofiziologik. 
Ta’sir vaqti boʻyicha:  2- impulsiv va kumulyativ. 
Bogʻliqlik  manba’i  boʻyicha:  4-  litosfera,  gidrosfera,    atmosfera  va  kosmos 
bilan bogʻliq. 
Oqibati  boʻyicha:    –  charchoq,    jarohat,  xastalik,  oʻlim,  talofat,  yongʻin, 
portlash va b.r.  
Zarari boʻyicha: ijtimoiy, texnikaviy, ekologik,  moddiy. 
Keltirib  chiqaruvchi  sabablari:  ishlab  chiqarish,  ijtimoiy,  harbiy,  transport 
harakati va b. 
Xavf Aksiomasi – Hayotiy tajriba shuni koʻrsatadiki, xar qanday faoliyat yer 
yuzida inson uchun ma’lum potensial xavf manba’iga aylanishi mumkin.  Bundan 
ma’lum  boʻladiki,  qabul  qilingan  xar  qanday  xavfsizlik  choralaridan  keyin  ham 
ba’zi qoldiq xavf mavjud boʻlar ekan.