O‘zbeкiston respubliкasi oliy va o‘rta mahsus ta’lim vazirligi

3. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va uning chegarasi 

 

Ehtiyojlarning  doimo  yuksalib  borishi  resurslarning  chek-

langanligi  sababli  ularni  to‘la  qondirish  uchun  zarur  bo‘lgan  miq-

dorda  tovar  (xizmat)larni  ishlab  chiqarishning  imkonini  bermaydi. 

Shu sababli, cheklanganlik tanlovda muqobillikni taqozo etadi. 

Oila  budjetini  cheklanganligi  hayot  kechirish  uchun  zarur 

buyumlarni  qaysi  birini  xarid  qilishni,  vaqtimizni  cheklanganligi 

qaysi  ishni  bajarishimizni,  resurslarni  cheklanganligi  ularni  qaysi 

tovar  (xizmat)larni  ishlab  chiqarish,  davlat  budjetining  cheklan-

ganligi  ularni  qanday  maqsadlar  uchun  ishlatishni  tanlashni  zarur 

qilib  qo‘yadi.  Masalan,  talaba  o‘z  vaqtini  dars  tayyorlashga  yoki 

dam  olishga  sarflashi  mumkin.  Dehqon  o‘z  yeriga  piyoz  yoki 

kartoshka  ekishi  mumkin.  Tadbirkor  o‘z  puliga  yangi  uskuna  yoki 

xomashyo  sotib  olishi  mumkin.  Budjet  mablag‘ini  yangi  maktab 

yoki ko‘prik qurishga sarflashi mumkin va hokazo. 

Ana  shu  imkoniyatlardan  birini  tanlash  qolganlaridan  voz 

kechishga  olib  keladi  yoki  biridan  ko‘proq,  ikkinchisidan  kamroq 

tanlashimizga  to‘g‘ri  keladi.  Tanlash  to‘g‘risidagi  qarorlarni 

muqobil qiymatlarni taqqoslash asosida chiqaramiz. 

---

51 

Tanlovning  muqobil  qiymati  deb,  uning  natijasida  voz 

kechilgan  imkoniyatlar  ichidan  bu  maqsad  uchun  eng  katta  naf 

keltiruvchi yoki qadrlanuvchi qiymatga aytiladi.

7

  

Muqobil  qiymat  doimiy,  o‘sib  boruvchi  va  pasayib  boruvchi 

bo‘lishi  mumkin.  Muqobil  qiymatni  ilmiy  abstraksiya  usulini 

qo‘llab,  ikki  tur  mahsulot  ishlab  chiqarish  misolida  tahlil  qilamiz. 

Iqtisodiyoda  ikki  xil  mahsulot  –  guruch  va  avtomobil  ishlab 

chiqariladi deb, faraz qilamiz. Barcha resurslar 100 birlikdan iborat. 

1 tonna guruch yetishtirish uchun 2 birlik, bir dona avtomobil ishlab 

chiqarish  uchun  4  birlik  resurs  zarur.  Agarda  guruchni  X, 

avtomobilni  Y  bilan  belgilasak,  mavjud  resurslardan  foydalanib 

ishlab  chiqarish  mumkin  bo‘lgan  tovarlar  miqdori  o‘rtasidagi 

bog‘lanish quyidagicha bo‘ladi.  

2X+4Y=100