|
Sug`orish rejimi quyidagilarni hisobga olish lozim;
-
qishloq xo`jaligi ekinlarining rivojlanish fazasiga va agrotexnika
talablariga mos kelishi;
-
tuproq suv, oziq moddalari va issiqlik rejimini mo`tadil holda saqlashga
ko`maklashishi;
-
tuproq unumdorligini oshirishiga xizmat qilishi, botqoqlashish, nurlanish
va tuproq eroziyasiga yul quymaslik. Qishlok xo`jaligi ekinlarining sug`orish
rejimiga quyidagi omillar ta `sir etadi:
-
iqlim - havo harorati, yog`ingarchilik miqdori va uning yil davomida
taqsimlanishi; havo namligi, bug`lanish intensivligi; shamol;
128
-
tuproq sharoiti - mexanik tarkibi, strukturasi, suv-fizik xususiyatlari,
tuproq shurlanganlik darajasi;
-
gidrogeologik sharoit - sizot suvlarining chuqurligi va mineralizatsiya
darajasi, ushbu faktorlarning vegetatsiya davrida o`zgarishi;
-
xo`jalik - iqtisodiy sharoitlar ekinlami yetishtirish agrotexnikasi. tuproq
unumdorligi, hosildorlik va boshqalar.
1
ga qishloq xo`jaligi ekinini sug`orishga ketgan umumiy suv sarfi (E)
quyidagi formula orqali topiladi;
F = F+ F = k Y ; bu yerda
Y- rejalashtirilayotgan hosildorlik, s/ga,
G-transpiratsiyaga ketadigan suv miqdori
,
E b
ul
- bug`lanishga ketadigan suv miqdori m
K-koefitsent (bir tonna yoki bir sentner miqdordagi hosilni yetishtirish
uchun kerak bo`ladigan umumiy suv sarfi (m7 m yoki m7s); uza ekini uchun k
koefitsentining qiymati
U (s/ga)
K (m
3
/s)
20
190-280
30
140-240
40
130-200
50
120-175
Bundan tashqari qishloq xo`jaligi ekinini sug`orish uchun kerak bo`ladigan
sug`orish normasini hisobiy qatlam uchun suv balansi tenglamasi orqali ham
hisoblab topish mumkin.
Hisobiy qatlam uchun suv balansi tenglamasi
M=E-K*P+-W
rB
+- (W
H
- W
k
)-W u yerda
M - sug`orish normasi (mZ/ga)
W]i .boshlang`ich davrda sizot suvlari hisobiga namlikning to`yinishi ski
129
yo`qotilishi;
W
K
- oxirgi davrda namlik zahirasi;
Wyuej,
sloa
- hisobiy qatlamning vegetatsiya davrida oshirish hisobiga
namlik miqdori.
Sug`orish davrida ma`lum miqdordagi suv turli sabablarga ko`ra
yo`qotiladi. Shuning uchun, sug`orishni tashkil etishda ushbu holatni ham
hisobga olish lozim bo`ladi. Sug`orish uchun kerak bo`ladigan suvning
umumiy miqdori "brutto" quyidagicha aniqlanadi: bu yerda K
n
=l,05 -1,30-
sug`orish suvlaridan foydalanish koefitsenti (FIK).
Bir martalik sug`orish me`yori.
Bir martalik sug`orish me`yori (normasi) ga mos keluvchi suv miqdori
ekinga shunday berilishi lozim bo`ladiki, bunda tuproqning suv - havo va oziqa
rejimi buzilmasligi lozim.
Qishloq xo`jaligi ekinlarinin bir martalik sug`orish uchun kerak bo`ladigan
suv miqdori, ushbu ekin turi va ekinning rivojlanish fazasiga va ildiz
sistemasining qanaqa rivojlanganligiga va qaysi turdagi tuproqda ekin
rivojlanayotganiga bog`liq. Tuproq turi shuning uchun kerakki bi r martalik
sug`orish uchun berilgan suv miqdori ushbu tuproqning maksimal darajadagi
suvni o`zida tutib tura olish qobiliyatidan oshib ketmasligi ozim bo`ladi. Aks
holda ortiqcha berilgan suv miqdori pastki qatlamga o`tib ketib yer osti sizot
suvlari satxini ko`tarilishiga bu esa o`z navbatida yeming botqoqlanishiga va
shurlanishiga olib keladi.
Ikkinchi tomondan bir martalik sug`orish normasi orqali tuproqda ekin
rivojlanishi uchun kerak bo`ladigan namlik rejimini ta`minlash lozim bo`ladi.
Yuqorida keltirilganlardan kelib chiqib shumi aygish mumkinki, bir
martalik sug`orish normasi quyidagilarga bog`liq;
-tuproq turiga;
-sizot suvlari satxining joylashuviga;
130
-o`simlikning rivojlanish fazasiga;
-ekinni sug`orish usuliga;
-ekin turining biologik xususiyatlariga.
Tuproqning qancha miqdordagi suvni uzida tutib tura olish qobiliyati uning
mexanik tarkibiga, g`ovakligiga va strukturasiga bog`liq. By miqdorni
chegaraviy dala nam sig`imi (CHDNS) deb belgilangan. Dala yuzasiga
nisbatan sizot suvlari satxi (SSS) ning joylatuvi va tuproq turidan kelib chiqib
belgilanadigan sizot suvlarining kapilyar ko`tarilishi miqdoriga qarab, ma`lum
bir darajadagi kerakli namlikni ekinlar yer osti suvlari hisobiga olishadi.
-ekinni sug`orish usuliga;
-ekin turining biologik xususiyatlariga.
Tuproqning qancha miqdordagi suvni o`zida tutib tura olish qobiliyati
uning mexanik tarkibiga, g`ovakligiga va strukturasiga bog`liq. By miqdorni
chegaraviy dala nam sig`imi (CHDNS) deb belgilangan. Dala yuzasiga
nisbatan sizot suvlari satxi (SSS) ning joylatuvi va tuproq turidan kelib chiqib
belgilanadigan sizot suvlarining kapilyar ko`tarilishi miqdoriga qarab, ma`lum
bir darajadagi kerakli namlikni ekinlar yer osti suvlari hisobiga olishadi.
Qishloq xo`jaligi ekinini sug`orish usulidan kelib chiqib, bir martalik
sug`orish normasining miqdori eng ko`p juyak orqali sug`orilganda bo`lsa, eng
kam miqdori tomchilab sug`orish usulini qo`llaganda belgilanadi. Qishloq
xo`jaligi ekinlardan yuqori hosil olish uchun, ildiz rivojlangan qatlam idagi
namlik miqdori (B
min
) dan kam bo`lmasligilozim bo`ladi. Chunki, ushbu
miqdordan namlikning kamayishi ekinlaming o`sishini pasayishiga va
hosildorlikning yo`qotilishiga olib keladi.
Tadqiqotchilaming ko`p yillik tajribalaridan kelib chiqib, bu narsa
aniqlangan- ki, eng kam namlik miqdori-chegaraviy dala nam sig`imining 70-
80% pi tashkil etadi. Namlikning eng yuqori miqdori (V
t
ax) esa chegaraviy
dala nam sigimi (CHDNS) ga teng qilib olinadi.
131
Yuqoridagilardan kelib chiqib, bir martalik sug`orish normasi tuproqdagi
maksimal va minimal namlik zahirasi orasidagi tafovutdan iborat ekanligini
aniqlaymiz
m=100xuxN (Vtax - B
min
)
bu yerda
Y- tuproq hajmiy og`irligi (t / m"),
N - ekinlar ildizi rivojlangan aktiv qatlam qalinligi (m),
B
m
i
n
- chegaraviy eng kam namlik miqdori,
V
chegaravi dala nam
Aktiv qatlam qalinligi (u ekin turiga bog`liq bo`lib, uning qiymati poliz
ekinlari uchun 0.5-0.7 m boshoqli ekinlar va ko`chat uchun 0.7-1.0 m mevali
bog`lar uchun esa 1.0-1.2 m teng qilib olinadi ).
Do'stlaringiz bilan baham: |
