Дастурлаш асослари фанидан маърузалар матни doc

atributlar
 deb 
ataladi. Bunda ob’ektning ayrim atributlari sinf atributlaridan, ularga aniq ma’nolar (qiymatlar) taqdim etish 
yo‘li bilan hosil bo‘ladi. Ikkita (va undan ortiq) ob’ektlar o‘rtasidagi munosabat 
aloqa
 deb ataladi, ularning 
umumlashmasi (sinflararo munosabatlar) esa 
assotsiatsiyalar
 deb ataladi. Ob’ektli modelda assotsiatsiyalar 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

muhim  rol  o‘ynaydi  -  ular  ob’ektlar  o‘rtasida  yo‘l  quyilishi  mumkin  bo‘lgan  aloqalarni  belgilab  beradi. 
Assotsiatsiyalarning quyidagi turlari mavjud: 
-ob’ektlar holatlarining o‘zaro aloqalari, 
-ob’ektlar agregatsiyalashuvi (tuzilmalashuvi), 
-sinflar abstraktsiyalashuvi (tug‘ilishi). 
«O‘zaro  aloqa»  assotsiatsiyasi,  mohiyatan,  bunday  munosabatga  kirishgan  sinf  ob’ektlari  biron-bir 
operatsiyalarning  parametrlari  bo‘lishi  mumkinligini  bildiradi.  «Agregatsiyalashish»  assotsiatsiyasi  bunday 
aloqaga  kirishgan  sinflardan  birining  ob’ekti  ushbu  sinflardan  boshqasining  ob’ektini  o‘z  ichiga  olishini 
(yoki olishi mumkinligini) bildiradi. «Abstraktsiyalashish» assotsiatsiyasi bunday munosabatlarga kirishgan 
sinflardan  biri  ushbu  sinflardan  boshqasining  xususiyatlarini  meros  qilib  olishini  hamda  boshqa 
(qo‘shimcha) xususiyatlarga ham ega bo‘lishi mumkinligini bildiradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.8.Ob’ektlar sinflari o‘rtasidagi munosabatlarga misol. 
 
Ob’ektli  modelni  taqdim  etishda  odatda  ob’ektlar  spetsifikatsiyasining  grafik  tillari  (masalan,  UML 
tili)  qo‘llanadi.  Bunday  tillarda  sinflar  va  ob’ektlar  to‘g‘ri  to‘rtburchaklar  ko‘rinishida  beriladi  va  ularda 
ushbu ob’ektlarni spetsifikatsiyalayotgan axborot beriladi. Ikkita sinf o‘rtasida munosabatlar o‘rnatish uchun 
bu  sinflarga  mos  keluvchi  to‘g‘ri  to‘rtburchaklar  chiziq  bilan  birlashtiriladi  va  chiziq  tepasida  turli  grafik 
belgilar  va  ayrim  yozuvlar  keltiriladi.  Grafik  belgilar  ushbu  sinflar  o‘rtasidagi  munosabatlar  turini 
spetsifikatsiyalaydi,  yozuvlar  esa  bu  munosabatni  to‘liq  identifikatsiya  qiladi  (ya’ni  aniqlashtiradi). 
Masalan, 4.8-rasmda Mamlakat va shahar sinflari o‘rtasida berilgan munosabat «birga bir» ko‘rinishiga ega. 
Yanada aniqroq qilib aytganda, bu munosabat shuni bildiradiki, Mamlakat sinfining har bir ob’ekti Shahar 
sinfining faqat va faqat bitta ob’ekti bilan «poytaxtga ega» munosabati bilan bog‘liq, shahar sinfining ushbu 
ob’ekti esa Mamlakat sinfining boshqa bironta ob’ekti bilan bunday munosabat bilan bog‘liq emas. 
Ob’ektlar  dekompozitsiyasini  tavsiflash  uchun  agregatlashish  ko‘rinishidagi  munosabat  qo‘llanadi. 
Masalan, 4.4-rasmda «dastur bitta yoki bir nechta moduldan iborat» munosabati ko‘rsatilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.9-rasm.Ob’ektlar sinflari o‘rtasida agregatlashish munosabatiga misol. 
 
Shuni  ta’kidlash  lozimki,  relyatsion  yondoshuvda  ob’ektli  model  tashqi  axborot  muhitining  tavsifini 
to‘liq o‘z ichiga oladi. 
Dinamik  model
  DV  taqdim  etishi  lozim  bo‘lgan  modelli  olamning  ob’ektli  modelidan  ob’ektlar 
holatining  yo‘l  qo‘yiladigan  o‘zgarish    ketma-ketliklarini  ko‘rsatadi.  Bu  model  tashqi  signallar  (o‘zaro 
aloqalar)  ga  javoban  operatsiyalar  ketma-ketligini  tavsiflaydi,  ammo  bunda  bu  operatsiyalarning  nima 
qilayotgani  ko‘rilmaydi.  Agar  tegishli  ob’ektli  model  aktiv  ob’ektlarga  ega  bo‘lsa,  bu  holda  dinamik 
modelga zarurat bo‘ladi. 
Mamlakat 
Nomi  
 
Shahar 
Nomi