1-§. Algoritmlar haqida umumiy ma`lumotlar

1.4 Masalalarni elektron hisoblash mashinasida yechish bosqichlari. 

---

Maqsadimiz  masalalarni  elektron  hisoblash  mashinasi  yordamida  yechish 

uchun nima ishlar qilinishi kerakligini o’rganishdir. Har bir masala EHM yordamida 

yechilib, natija olinishi uchun quyidagi bosqichlar bajarilishi kerak: 

1.

 

Yechiladigan masalani qo’yilishi.  

2.

 

Masalani matematik ta’minlash (yechilish usuli, metodi, matematik modeli). 

3.

 

Masalaning algoritmini yaratish (algoritmlash). 

4.

 

Programma tuzish.  

5.

 

Programma ishlatilish.  

6.

 

Natijani tahlil qilish.  

Endi har bir bosqichda nima qilinishini ko’rib chiqaylik: 

Masalaning  qo’yilishi:  bu  bosqichda  yechiladigan  masala  so’zlar  (chizma, 

jadval  va  boshqa  usullar)  Masalaning  maqsadi  va  uni  yechish  uchun  nimalar 

kerakligi bayon qilinadi.  

Matematik  ta’minlash:  bu  bosqichda  so’zlar  orqali  ifodalangan  masala 

matematik  tilga  ko’chiradi.  Ya’ni  tekshirilayotgan  holat  qonuniyatlari  matematik 

formulalar yordamida ifodalani.  

Masalaning  algoritmini  yaratish:  matematik  tilga  ko’chirilgan  masalaning 

algortimi  aniq  bayon  qilingan,  bajariladigan  chekli  sondagi  ko’rsatmalar  ketma-

ketligi tarzida ifodalanadi.  

Programma  tuzish:  bu  bosqichda  tuzilgan  algortim  hisoblash  mashinasi 

tushunadigan  tikga  ko’chiriladi.  Algoritmni  hisoblash  mashinasi  tushunadigan 

buyruqlar ko’rinishida yozilishi programmalashtirish (dasturlash)  deyiladi.  

Programmani  ishlatish  :  tuzilgan  programma  maxsus  qurilmalar  yordamida 

hisoblash  mashinasi  xotirasiga  kiritiladi.  Mashinadagi  ta'minovchi  programmalar 

kiritilgan  programmaning  gramatik  xatolarini  tekshiradi.  Agar  xatoliklar  bo’lsa, 

ularni  ko’rsatib  beradi.  Bu  xatoliklar  tuzilgandan  keyin  programma  qo’yilgan 

masalani  yechish  uchun  kerak  bo’lgan  boshlang’ich  ma’lumotlar  yordamida 

ishlatilib, natijaga olinadi.  

Natijani  tahlil  qilish:  bu  bosqichda  hisoblash  mashinasi  olingan  natijalar 

qo’yilgan masala shartiga javob berishi yoki bermasligi tekshiriladi. Agar olingan 

---

natijalar  masala  shartiga  to’liq  javob  bermasa,  tekshirishni  oxirgi  bosqichlardan 

yuqoriga  qarab  bajarish  ma’quldir,  ya’ni  beshinchi,  to’rtinchi  va  hokazo  birinchi 

bosqichgacha. Bu yerda qaysi bosqichlarni biz va qaysi bosqichlarni EHM bajaradi 

degan savol tug’ilishi mumkin.  

Albatta 1-4 bosqichlarni biz bajaramiz, EHM ni vazifasi esa, algoritm asosida 

tuzilgan  programmani  ishlatib,  tezroq  natija  olishdir.  Natijani  tahlil  qilish  esa 

bizning vazifamiz.  

EHMda  masala  yechish  bosqichlaridan  eng  muhimi  va  mashaqqatlisi 

masalani  yechish  algoritmini  tuzishdir.  Albatta,  hozirgi  davrda  ayrim  masalarni 

yechish  uchun  uning  qo’yilishi  yetarli,  qolgan  bosqichlar  avtomatik  ravishda 

bajariladi, lekin bunday masalalar juda kam.