platformasi yordamida aholi uchun internetdan tekin foydalanish imkonyatini
bo’ladi: internet foydalanuvchisi, router egasi va reklama beruvchi. Ularning har
qaysisi ham tizimdan o’z foydasi ulushini oladi. Uyida router bor bo’lgan va
internetga qo’shimcha ulanish nuqtasini hosil qilib, unga boshqalarni jalb qiladilar
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
va shu orqali pul ishlay oladilar. Ularga ish haqqi
WeToken
kriptotokenlarida
keladi va ular bu tokenlarni real pullarga yoki kriptovalyutalarga almashtirib
oladilar.Kriptovalyutalar olamidagi yuqorida tavsif etilgan strategik va taktik xatti-
harakatlarning muvaffaqiyatli ravishda amalga oshishi va rivojlanishi uchun,
bizning fikri ojizimizcha, hozirgi kunda mamlakatimizda to’rt xildagi asosiy
yo’nalishlar taklif etish mumkin:
Birinchi stsenariyda bit so’m kriptovalyutasi muomalaga chiqarilishi
mumkin. O’zbek milliy valyutasini blokcheynga va raqamli formatga
o’tkazish unga bir qancha afzalliklar berishi mumkin, ammo bu holda bir
qancha muammolarni qonunchilik asosida to’g’ri hal qilish kerak bo’ladi.
Masalan, ushbu blokcheynni kim boshqaradi va unga davlat maqomi
beriladimi yoki u korporativ maqomga ega bo’ladimi. Bit so’m ichki va tashki
bozorda qanday ishlatiladi va kim tomonidan nazorat qilinadi - degan
savollarga ham bank-moliya-kredit sohalari mutaxassislarini jalb qilgan holda
konkret, ishonchga sazovor hamda aniq javob topish lozim bo’ladi.
Ikkinchi yo’nalishda O’zbekistonning suveren davlat blokcheyn tizimi
tashkil qilinadi va u o’zida turli moliyaviy institutlarning funktsiyalarini
qamrab oladi. Bunday institutlar jumlasiga banklar, depozitariylar, pensiya
fondlari, soliq idoralari va boshqalarni kiritish mumkin. Bu amal soliq to’lash
va mablag’larni fondlarga o’tkazish ishlarini nisbatan osonlashtirish va to’liq
avtomatlashtirish imkonini beradi.
Uchinchi imkoniyat esa kriptovalyutani alohida tashkilotlarda yoki
hududlarda hayotga tadbiq qilinadi va bu sohada yetarlricha amaliy tajriba
to’planganidan so’ng, bu ish respublika miqyosida amalga oshiriladi
(
masalan, O’zbekiston Respublikasidagi ochiq iqtisodiy xududlarda yoki chet
ellik mutaxassislar ishlaydigan innovatsion qo’shma korxonalarda
).
Oxirgi, to’rtinchi imkoniyat esa Rossiya Federatsiyasidagidek Markaziy
bank tomonidan raqamli kriptovalyutalar bilan ishlashni amalga oshiradigan
pilot loyihani ishga tushirishdir (
mastercheyn loyihasi
). Ushbu platforma
bozor ishtirokchlarining elektron usulda o’zaro ma’lumot almashinishi va
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
blokchenlarda identifikatsiya qilinishi uchun mo’ljallangandir. Bu tizim asta
sekin, kritpovalyutalar bilan ishlash tajribasi oshib borgan sari bir qancha
davlat interaktiv hizmatlarining ham navbatma-navbat blokcheynga
o’tkazilishini ta’minlashi mumkin.
Respublikamizda kriptovalyuta bo’yicha malakali mutaxassislarning juda
kamligi va bu sohadagi tajriba ozligini hisobga olgan tarzda bu yo’nalishda
malakali mutaxassislar tayyorlashni ham amalga oshirish zamona talabi bo’lib
qolmoqda (
bu taklif oily va o’rta mahsus ta’lim vazirligiga, iqtisodiyot
universitetiga, moliya institutiga hamda bank-moilya akademiyasiga tegishlidir
).
Lekin blokcheyn texnologiyalarni hayotga tadbiq qilish va o’zbek kriptovalyutasini
chiqarich innovatsion g’oyasini qadam ba qadam amalga oshirish hozirdanoq
boshlab yo’lga qo’yilishi kerak bo’lgan hayot taqozosidir. Chunki dunyodagi
ko’pchilik rivojlangan mamlakatlar o’zlarining milliy yoki korporativ
kriptovalyuta loyihalarini amalga oshirmoqdalar va ular keyinchalik barcha
raqamli kriptopullarga egalik qilib, boshqa mamlakatlarni bu jarayondan siqib
chiqarishga harakat qiladilar. Davlatning monetar siyosatidagi eng muhim
amallardan biri pul emissiyasini nazorat qilish bo’lgani uchun, kriptovalyutadan
voz kechish mamlakatdagi moliya-kredit tizimini va uning jahon moliya kredit
tizimi bilan aloqalarini sezilarli ravishda chegaralashga va uni izdan chiqishiga olib
kelishi
mumkin.Respublikaga
innovatsion
iqtisodiyotni
tezkorlik
bilan
rivojlantirish hamda turli xildagi innovatsion loyihalarni moliyalashtirsh uchun
yuqoridagi tegishli bo’limda tavsif etilgan
ICO (Initial Coin Offering)
mexanizmini ham qonuniylashtirish va joriy qilish maqsadga muvofiq bo’lar edi.
Bunda O’zbekistonda ishlab chiqariladigan mahsulotlar va hizmatlar bilan
ta’minlangan tokenlar chiqarish va ularni ichki hamda tashqi bozorda realizatsiya
qilib, yig’ilgan mablag’lar tegishli loyihalarni moliyalashtirish uchun ishlatilar edi.
Loyiha amalga oshirlib bo’linganidan so’ng, tokenlar ko’rinishidagi
kriptovalyutalar egalariga ularning tokenlari miqdoriga teng bo’lgan tegishi
mahsulotlar yetkazilib beriladi yoki ular uchun tegishi hizmatlar amalga oshiriladi.
Masalan, gipotetik
Do'stlaringiz bilan baham: 
