Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Netscape 

bozorga  chiqqan  vaqtda  taklif  etgan 

edi.

Smart-shartnoma

–shartnoma 

shartlarini 

ijroga 

keltiradigan 

kompyuterlashtirilgan 

aqlli 

tranzaksiya 

protokolidir. 

Smart-shartnomalar 

sxemasining  asosiy  maqsadlari–umumiy  muayyan  shartlarni  qondirish  (

masalan, 

to‘lov shartlarini, garov huquqlarini, mahfiylikni, hatto sanksiyalar kabi shartlarni 

ham

), ataylab qilingan va tasodifiy istisnolarni minimal holatga keltirish, ishonchli 

vositachilarga  ehtiyojni  pasaytirishdan  iborat.  Bunday  kontraktlar  o’zaro 

---

Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

bog‘langan iqtisodiy maqsadlarni amalga oshiradi, firibgarlik tufayli yo‘qotishlarni 

minimallashtiradi,  arbitraj  va  majburiyatlarni  majburiy  ijro  etish  harajatlari  va 

boshqa  tranzaksiya  harajatlarini  pasaytirishni  o‘z  ichiga  oladi.Smart-shartnoma 

g‘oyasi tajribaga asoslanmagan, sinalmagan bo‘lib ko‘ringan bir paytda hech qaysi 

mavjud  texnologiyalar  uni  Sabo  tavsiflaganidek  amalga  oshirishga  imkon 

bermagan  bo‘lardi.  Strukturalangan  axborotni  sotuvchilar  va  xaridorlar 

kompyuterlari  orasida  uzatish  uchun  standartlarni  ta’minlaydigan  elektron 

ma’lumot almashinish (

EDI

 –

Elektronic Data Interfeys

) kabi kompyuter tizimlari 

bo‘lgan, lekin hech qanday raqamli texnologiya bungacha qadar real to‘lovlar bilan 

ishlash  tashabbusi  bilan  chiqmagan  va  bevosita  pul  mablag’lari  almashinishni 

amalga oshira olmagan.Bitkoyn va blokcheyn tizimi bun xolatni tubdan o’zgartirib 

yubordi.  Endi  tomonlar  o’zaro  bir  tomonlama  yoki  ikki-uch  tomonlama  bitimlar 

tuzishi  va  bitim  shartlari  bajarilgandagina  bitkoinlarni  avtomatik  ravishda  sotishi 

mumkin.  Oddiy  misol:  agar  siz  akangiz  billan  xokkey  o‘yini  natijasi  borasida 

garov  boylashgan  bo‘lsangiz,  u  to‘lovdan  qochib  qola  olmaydi.  Murakkabroq 

misol: agar siz aksiyalar xarid qiladigan bo‘lsangiz, bitim darhol tartibga solinadi 

va aksiyalar shu ondayoq sizga o‘tkaziladi. Yanada murakkab bir misol: pudratchi 

tadbirkorga mos keladigan daturiy kod jo‘natishi bilan u avtomtik ravishda to‘lov 

oladi. Cheklangan smart-shartnomalarni amalga oshirishning texnologik vositalari 

hozirda  mavjud  va  bir  qancha  platformalarda  ishlab  ham  turibdi.  Demak,  bunday 

smart-shartnomalar  –uni  amalga  oshirishning  qonuniy  yo‘li  bilan  avtomatik 

ravishda  ta’minlanadigan,  shartnoma  shartlarini  intellectual  ravishda  avtomatik 

holda  bajara  oladigan,  blokchyn  tarmoqlarida  mavjud  bo’lgan  hamda  dastlabki 

muhokama  va  sinovdan  o‘tgan  virtual  qiymatlar  almashinishiningaqlli  elektron 

texnologiyasidir, desak yanglishmaymiz.