Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

(Moynaq rayonı) 
 
 
 
 
147

---

JUWMAQ 
 
Qaraqalpaq  ulıwma  xalıqlıq  awızeki  sóylew  tili  hám  onıń 
dialektleriniń  qáliplesiwi  hám  rawajlanıwı  xalqımız  turmısınıń 
tariyxıy – mádeniy jaqtan rawajlanıwınıń tariyxıy – etnogenetikalıq 
processleri  menen  tikkeley  baylanıslı.  Qaraqalpaq  ulıwma  xalıqlıq 
awızeki  sóylew  tiliniń  házirgi  dialektlik  dúzilisinen  aymaqlıq 
jaǵınan  arqa  hám  qubla  dialekt  bólinip  shıǵadı.  Tilimizdegi  eki 
dialekttiń (arqa hám qubla) dialektler aralıq ózgeshelikleri fonetika, 
leksika, grammatika tarawlarında seziledi.  
Hár  qanday  xalıqtıń  ádebiy  tili  onıń  awızeki  sóylew  tiliniń 
tiykarında  qáliplesedi.  Dialektlik  sózler  xalıqtıń  awızeki  sóylew 
tilinde  sheklenip  qollanılatuǵın  leksika  esaplanadı.  Dialektlik 
sózlerdiń kelip shıǵıw tariyxın, mánisin, qurılısın, qollanılıw órisin, 
ózine  tán  ózgesheliklerin  úyreniw  hám  oqıtıw  júdá  áhmiyetli. 
Xalıqtıń tilinde ele de paydalanılmay atırǵan leksikalıq baylıqlar bar, 
bul  baylıqtı  ádebiy  tilimizde  paydalansaq  ádebiy  tilimiz  tolısadı, 
bayıydı  hám  rawajlanıp  otıradı.  Sebebi  xalıqtıń  awızeki  sóylew 
tilinde  qollanılatuǵın  leksikalıq  birlikler  ádebiy  tildegi  sózlerdiń 
sinonimi,  variantı,  ekvivalenti  esaplanadı.  Sonıń  menen  birge 
dialektologiyalıq 
materiallar 
tariyxshılarǵa, 
etnograflarǵa, 
geograflarǵa,  biologlarǵa  hám  t.b.  ilim  tarawları  ushın  eń  kerekli 
materiallardan esaplanadı. Basqa da túrkiy tilles xalıqlardıń leksikası 
sıyaqlı  qaraqalpaq  tiliniń  leksikası,  onıń  dialektleri  ishki  hám  sırtqı 
resurslardıń  esabınan  rawajlanadı.  Bunday  dialektlik  leksikanı 
úyreniw 
qaraqalpaq 
tiliniń 
dialektologiyalıq 
sózliklerin, 
dialektologiyalıq atlasların dúziw ushın eń kerekli material boladı. 
Ulıwma,  qaraqalpaq  tiliniń  dialektologiyasın  til  biliminiń  bir 
tarawı sıpatında arnawlı túrde izertlew, dialektizmlerdiń kelip shıǵıw 
tariyxın,  mánilik  ózgesheliklerin,  qurılısın  úyreniw,  fonetikalıq, 
leksikalıq 
hám 
grammatikalıq 
ayırmashılıqların 
kórsetiw, 
dialektologiyalıq  sózlikler  dúziw  hám  olardı  oqıtıwǵa  baylanıslı 
metodikalıq jumıslardı ámelge asırıw áhmiyetli.