Birinchi qism

«DEYIN» RADIFLI  G‘AZAL
Qoshi  yosinmu  deyin,  ko‘zi  qarosinmu  deyin, 
Ko‘ngluma  har  birining  dard-u  balosinmu  deyin?!
Ko‘zi  qahrinmu  deyin,  kirpiki  zahrinmu  deyin, 
Bu  kudurat  ora  ruxsori  safosinmu  deyin?!
Ishq  dardinmu  deyin,  hajri  nabardinmu  deyin, 
Bu  qatiq  dardlar  aro  vasli  davosinmu  deyin?!
Zul

   dominmu  deyin,  la’li  kalominmu  deyin, 
Birining  qaydi,  yana  birning  adosinmu  deyin?!
Turfa  xolinmu  deyin,  qaddi  niholinmu  deyin, 
Movi(y)  ko‘nglak  uza  gul  rangi  qabosinmu  deyin?!
Charx  ranjinmu  deyin,  dahri  shikanjinmu  deyin, 
Jonima  har  birining  javr-u  jafosinmu  deyin?!
Ey  Navoiy,  dema  qosh-u  ko‘zining  vas

 ni,  et, 
Qoshi  yosinmu  deyin,  ko‘zi  qarosinmu  deyin?!
«Navodir ush-shabob»ning 483-g‘azali.
Bu  shoirning  mashhur  g‘azallaridan  biri.  Qo‘shiq  qilib  kuylana-
di  ham.  Chunki  ohangdorligi  –  juda  kuchli.  Matla’da 
(«yosinmu  –  
qarosinmu  –  balosinmu»)
,  shuningd
е
k,  maqta’dan  boshqa  barcha 
baytlarning  birinchi  misralarida  ichki  qo

 ya 
(«qahrinmu  –  zah-
rinmu»,  «dardinmu  –  nabardinmu»,  «dominmu  –  kalominmu», 
«xolinmu  –    niholinmu»,  «ranjinmu  –  shikanjinmu»)
ga  ham 
qat’iy  amal  qilingan.   
7  baytli  bu  g‘azalda 
«deyin»
  so‘zi  faqat  radifdagina  takror-
lanib  kelmaydi.  Bu  so‘z  radifda  8  bor  qo‘llanishidan  tashqari, 
yana  12  (jami  20)  bor  takroriy  tarzda  qo‘llanadi.  Radd  ul-mat-
la’  (matla’ni  takrorlash)  san’ati  asosida  birinchi  misra  g‘azalning 
so‘nggi  satri  sifatida  yana  bir  karra  qaytariladi.  Bu  takrorlar 
ham  g‘azal  ohangi-yu  jarangini,  ham 

 kr  ta’kidini,  ham  oshiq 
his-hayajoni  ifodasini  kuchaytirgan.

---

110
G‘azaldagi  ohangdorlik  faqat  qo

 ya  va  radif  orqaligina 
ta’minlanmagan.  Baytlarning  birinchi  misralarida  ham  ichki 
ohangdorlik  (
«yosinmu  –  qarosinmu»,  «qahrinmu  –  zahrinmu...»
 
va  hokazo)  mavjud.
G‘azalda  boshdan-oxir  qiyos  usulidan  foydalaniladi.  Har  bir 
qiyoslashda  ikkitadan  tushuncha  ishtirok  etadi.  Birinchi  baytda 
yorning 
«qoshi  yosi»
  (yoyday  egik  qoshi)  bilan 
«ko‘zi  qarosi»
 
(ko‘zining  qoraligi),  ikkinchi  baytda  uning
  «ko‘zi  qahri»
  bilan 
«kirpiki  zahri»
,  uchinchi  baytda 
  «ishqi  dardi»
  bilan 
«hajri 
nabardi»
  (hajrining  jangi),  to‘rtinchi  baytda 
«zul

   domi»
  (so-
chining  domi)  bilan 
«la’li  kalomi» 
(la’ld
е
k  qizil  labining  so‘zi), 
b
е
shinchi  baytda 
«turfa  xoli»
  (har  xil  xoli)  bilan 
«qaddi  ni-
holi» 
(yosh  nihold
е
k  tik  qomati),  oltinchi  baytda 
«charx  ranji»
 
(taqdir  y
е
tkazgan  azob)  bilan 
«dahri  shikanji»
  (dunyo  y
е
tkazgan 
qiyinchilik),  y
е
ttinchi  baytda  yana 
«qosh»
  bilan 
«ko‘z» 
o‘zaro 
yonma-yon  tilga  olinadi. 
Ammo  bular  baytlarning  birinchi  misralarida  k
е
lgan  qiyoslar.
Qiyos  baytlarning  ikkinchi  misralarida  ham  o‘zi ga  xos  tarz-
da  davom  etadi.  B i r i n c h i   b a y t  da 
«dard»
  bilan 
«balo»
, 
i k k i n c h i   b a y t da 
«kudurat» 
(xafagarchilik)  bilan  yorning 
«ruxsori  safosi»
  (toza  yuzi),  uchinchi  baytda   
«qatiq  dard-
lar»
  bilan  yorning 
«vasli  davosi»
,  to‘rtinchi  baytda  biri(
«zul

  
domi»
)ning 
«qaydi»
  bilan  yana  biri(
«la’li  kalomi»
)ning 
«adosi»
, 
b
е
shinchi  baytda 
«moviy  ko‘nglak»
  bilan   
«gul  rangi  qabo»
 
(gulrang  to‘n),  oltinchi  baytda 
«javr»
    bilan 
«jafo»
,  y
е
ttinchi 
baytda  yana  yorning 
«qoshi  yosi»
  bilan 
«ko‘zi  qarosi»
    o‘zaro 
baqamti  qo‘llanadi.
Bir  qarashda,  g‘azal  boshqa  ishqiy  mavzudagi  lirik  sh
е
’rlardan 
k
е
skin  farq  qilmagand
е
k,  oshiq  ma’shuqaning,  odatdagid
е
k, 
chiroyini  turli  uzvlari,  ya’ni  qoshi,  ko‘zi,  sochi,  yuzi,  labidan 
chiqqan  so‘zlar  va  kiyimi,  ya’ni  moviy  ko‘ylagi,  gulrang  to‘ni  
ta’ri

   orqali  tasvirlab,  ishqiy  iztiroblarini  bayon  etayotgand
е
k 
tuyuladi.  Biroq,  aslida,  buyuk  shoir  qalamining  qudrati  bilan 
ana  shu  so‘z  va  qiyoslar  zamirida  ajib  bir  badiiy  go‘zallik  ya-
shiringan.  Bu  o‘quvchida  ayricha  zavq-shavq  uyg‘otadi.

---

111