Birinchi qism



Download 1,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/146
Sana14.01.2022
Hajmi1,38 Mb.
#363827
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   146
Bog'liq
U-48rWGvQqHDkHwehLGsrZ-dclnIyRGf

Savol va topshiriqlar
1. «
Ilmi qo

 ya
» haqida nimalarni bilasiz?
2.  Qo

 yaninig  o‘zbek  mumtoz  she’riyatidagi  o‘rni  va  vazifalari  nimalardan 
iborat?
3. Qo

 yaning radif bilan bog‘liq jihatlari haqida so‘zlang.
4. G‘azal janrida qo

 yaning o‘ziga xosligi nimalarda ko‘rinadi?
5. Nima uchun olimlar qo

 yani shoir va she’rxonning alifbesi deb hisoblashadi?


93
RADIF
Arabcha  «
radif
»  so‘zi,  aslida,  otda  suvoriyga  mingashgan 
kishini  anglatib,  arab  tilida 
«yo‘ldosh»,  «hamroh»,  «k
е
tma-k
е

 
d
е
gan  ma’nolarda  ham  qo‘llanadi.  Shunga  ko‘ra,  she’rda  hamma 
vaqt  qo

 yadan  k
е
yin,  ya’ni  unga 
«mingashib»
  yoki 
«yo‘ldosh 
bo‘lib» 
k
е
lgan  bir  so‘z  yoki  so‘zlar  turkumining  takrori 
«radif»
 
d
е
b  ataladi. 
Radifning  qo

 yaga  bog‘liq  joyi  –  ko‘p.  Birinchidan,  u 
hamisha  qo

 ya  bilan  yonma-yon,  birga,  unga  ergashib  k
е
ladi. 
Qo

 yasiz  radif  radif  emas.  Faqat  ayrim  she’rlardagina  radifdagi 
so‘zlar  miqdori  ko‘payib  k
е
tgani  evaziga  qo

 yaga  qat’iy  amal 
qilinmaydi.  Ikkinchidan,  radif  qo

 ya  bilan  birgalikda  she’riy 
ohangdoshlikka  xizmat  qiladi.
Ko‘pincha  radif    bir  so‘zdan  tashkil  topadi.    U 
«qisqa  radif» 
d
е
yiladi.  Ammo  ba’zan  u  bir  n
е
cha  so‘zdan  tashkil  topishi  ham 
mumkin.  U 
«yoyiq  radif»
  d
е
b  yuritiladi.  Shunday  she’rlar  ham 
uchraydiki,  unda  butun  boshli  misrada  bir  so‘z  qo

 ya-yu,  qol-
ganlari  radif  bo‘lib  k
е
ladi.  Boburning  mana  bu  ruboiysi  bunga 
yorqin  misol  bo‘la  oladi: 
Tuz, 
oh  Zahiriddin  Muhammad  Bobur,
Yuz, 
oh  Zahiriddin  Muhammad  Bobur,
Sarrishtayi  ayshdin  ko‘ngulni  zinhor
Uz, 
oh  Zahiriddin  Muhammad  Bobur
.
 
Radif  nazmda  oddiygina  takror  emas.  Bu  musiqiylik  va 
ohangdorlik  xuddi  kuy  kabi  kishiga  o‘zgacha  huzur  bag‘ishlaydi. 
Radif  she’riy  asarda  ma’noni  kuchaytirishga  xizmat  qila-
di.  Ko‘pincha  baytdagi 

 krning  asosiy  yuki  shu  badiiy  vosita 
zimmasiga  tushadi.  Boshqacha  aytganda,  shoir 

 krda  nima-
ga  ko‘proq  urg‘u  b
е
rmoqchi  bo‘lsa,  o‘sha  so‘z  yoki  so‘zlarni 
radifga  oladi.  Ko‘p  g‘azallarda  radif  she’rning  butun  qurilma-
sini  b
е
lgilovchi  asosiy  ustun  o‘rnida  k
е
ladi.  Bunday  g‘azallarda 
hamma  gap  shu  radifga  bog‘langan  bo‘ladi.  Mavzu  ham,  badiiy 
tasvir  ham,  d
е
makki,  g‘oya  ham  shu  radif  atro

 da  aylanadi. 
Mabodo,  bunday  g‘azaldan  radif  chiqarib  tashlansa,  u  o‘zining 


94
butun  g‘oyaviy-badiiy  qimmatini  yo‘qotadi.  Chunki  bunday 
g‘azalda  shoir  butun  yukni  shu  radif  ustiga  ortgan  bo‘ladi.  Shu-
ning  uchun  muayyan  shoirning  radif  qo‘llashdagi  o‘ziga  xosligini 
aniqlash,  pirovardida,  uning  uslubini  b
е
lgilashning  m
е
zonlaridan 
biri  hisoblanadi. 
Janr  hajman  kichraya  borgan  sayin,  buning  aksi  o‘laroq, 
radif  zimmasiga  yuklatiladigan  badiiy  vazifa  shunchalik  orta  bo-
radi.  Masnaviydan  boshqa  she’riy  turlar,  masalan,  g‘azal,  qit’a, 
murabba’,  muxammas,  musaddasda  bir  band  doirasida  ahamiya-
ti  jihatidan  bir-biridan  farq  qiluvchi  ikki  xil  –  ichki  va  asosiy 
radif  ishlatilishi  mumkin. 
Aytaylik,  Bobur  g‘azalining:
 
 
Hamdard  yor
е
 
qonikim
,  bir  g‘amgusor
е
 
qonikim,
Abri  bahor
е
 
qonikim
,  Bobur  kibi  yig‘lay 
bila,  – 
 
 
baytidagi 
«qonikim»
  yoki  Navoiy  muxammasining:
Ul  parikim,  t
е
lbalarga  ishqidin  monand 
edim,
Zul

   zanjirida  Majnund
е
k  asiri  band 
edim,
Javriga  qone’  bo‘lub,  vasliga  hojatmand 
edim,
Shavqidin  dam  urmayin  b
е
dodiga  xursand 
edim,
Vahki,  bo‘ldum  hajridin  rasvoyi  davron 
oqibat,
  – 
bandidagi
  «edim»
  so‘zlari  –  ichki  radif,  k
е
ltirilgan  misollardagi 
«bila» 
hamda 
«oqibat»
  so‘zlari  esa  –  asosiy  radif.
She’rlar  radif  qo‘llash  mahorati,  jumladan,  asarda  ular-
ning  miqdoriga  ko‘ra  ham  bir-biridan  farqlanadi.  Masalan, 
Navoiyning  «Farhod  va  Shirin»  dostoni  –  jami  5  ming  782 
qo‘shmisradan  iborat.  Shundan  965  tasi(17  foizi)ni  muraddaf 
(radi

 i)  baytlar  tashkil  qiladi.  Bu  radifning  dostondagi  eng 
asosiy  badiiy  san’atlardan  biri  ekanini  ko‘rsatadi.  Radi

 arning 
ishlatilishi  jihatidan  shoirning  boshqa  biror  dostoni  uning  «Far-
hod  va  Shirin»ichalik  rang-baranglikka  ega  emas.


95

Download 1,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   146




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish