Struktura

III BOB.  INFRAQIZIL SPEKTROMETR HAQIDA MALUMOT 

3.1. Spektrometrning optik sxemasi 

 

Spektrometrning  optik  sxemasi  3.1  –  rasmda  ko‘rsatilgan,  bu  yerda  5  – 

yorug‘lik manbasi, 6  – yoritgich kirish ximoya plastinkasi, 7  – yassi ko‘zgu, 8 – 

sferik  ko‘zgu,  9  –  yoritgichning  chiqish  ximoya  plastinkasi,  10  –  shaffof 

bo‘lmagan alyumin plastinka, 11 – kyuvata, 12 – monoxramatorning kirish ximoya 

plastinkasi,  13  –  kirish  tirqishi,  14  –  parabolik  ko‘zgu, 15  –  prizma,  16  –  Littrov 

yassi  ko‘zgusi,  17  –  kompensatorning  yassi  ko‘zgusi,  18  –  chiqish  tirqishi,  19  – 

yassi  ko‘zgu,  20  –  termoelement,  21  –  sferik  ko‘zgu,  22  –  monoxramatorning 

chiqish ximoya plastinkasi. 

Yorug‘lik manbasi sifatida nurlanishi, mutloq qora jism nurlanishiga yaqin 

bo‘lgan  (o‘sha  xaroratda)  silitli  o‘zak  (globar)  ishlatiladi.  30  –  40  B  atrofidagi 

kuchlanish va 7 – 8 A toklarda silitli o‘zakning rangli xarorati 1300  – 1400 C ga 

yetadi. 

 

3.1-rasm. 

 

Yorug‘lik  manbasining 5  tasviri 7  va  8 ko‘zgular bilan 1,3x  kattalashtirish 

bilan  13  kirish  tirqishiga  proyeksiyalanadi.  Kirish  tirqishidan  o‘tib  parabolik 

ko‘zguga 14 tushadi xamda undan akslanib 15 prizma bilan spektrga yoyiladi.  

---

37 

 

So‘ngra  nur  16  ko‘zguga  tushadi.  Undan  akslanib  15  prizma  tomonidan 

ikkinchi  marta  spektrga  yoyiladi va 14 ko‘zgu  tomonidan  18  chiqish  tirqishining 

tekisligida fokuslanadi. 

Ko‘zguni 16 burgan xolda chiqish tirqishida xar xil to‘lqin uzunlikdagi nur 

olish mumkin.  

Chiqish  tirqishida  joylashgan  19  va  21  ko‘zgular  yordamida  yorug‘lik 

manbasi 0,35x kattalashtirish bilan termoelementda proyeksiyalanadi. 

Kuchaytirgichning  optik  sxemasi  (3.2  –  rasm)  ikki  kaskadli  fotoelektroptik 

qurilmadan  tashkil  topgan.  Birinchi  kaskad  lampasi  23  nuri  ikki  kondensator  24 

yordamida  galvanometr  ko‘zgusida  25  konsentrlanadi,  so‘ngra  galvanometr 

darchasiga  o‘rnatilgan  obektiv  26  yordamida  berkituvchi  qatlamga  ega  bo‘lgan 

ikkita oltingugurt – kumushli fotoelement 27 yuzasiga proyeksiyalanadi. 

 

 

 

3.2- rasm.  IKS  Optik sxemasi ko‘rinishi  

 

Kondensor  va  fotoelementlar  bir  xil  panjarali  difragmaga  ega.  Kondensor 

panjarasining  tasviri  28  fotoelementlarning  panjarasiga  nisbatan  bir  muncha 

siljigan  bo‘lishi  kerak.  Galvanometrga  berilgan  kuchlanish  tasirida  ko‘zguni 

burilishi kondensor  panjarasi tasviri  fotoelement  panjarasiga  nisbatan  siljish bilan 

birga  yuz  beradi.  Bu  bilan  bog’liq  ravishda  birinchi  kaskad  fotoelementiga 

---

38 

 

tushayotgan  yorug’lik  oqimi  o‘zgaradi.  Mos  ravishda  fotoelement  zanjiridagi  tok 

o‘zgaradi. Ikkinchi kaskad birinchisiga o‘xshash qurilgan.