A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

44
HUJAYRA HAQIDAGI TA
’
LIMOT
II BO‘LIM
Ma sa lan,   uchadigan   qushlarning  ko‘k rak  mushaklarida  mito-
xondriyalar   soni  uchmaydigan  qushlarga  nisbatan  birmuncha  ortiq.  Mito-
xondriyalar  tarkibida DNK molekulasining mavjudligi ularning  bo‘linish 
yo‘li  bilan  tezda  ko‘payishiga  imkon  yaratadi.  Mitoxondriyalarda  ikki  qa-
vat:  tashqi  va  ichki  membranalar   mavjud.  Tashqi  membrana 
silliq
,  ichki-
si  esa  burmali  bo‘lib,  
kristalar
  deb  ataladi.  Kristalar   membranasida  juda 
ko‘p   fermentlar   joylashgan.  Ular   energiya  almashinuvida  ishtirok  etadi. 
Mitoxondriyalar ning asosiy vazifasi energiyaning universal manbai hisob-
langan ATFni sintez qilishdir.
hujayra markazi, ikkita silindr shakldagi kichik tanachalardan tashkil 
topgan  bo‘lib,  bir  biriga  nisbatan  to‘g‘ri  burchak  hosil  qilib  joylashadi  va  
ular 
sentriola
  deb  ataladi.  To‘qqiz  bog‘lamdan  iborat  sentriola  devorlari-
ning  har  biri  uchta  mikronaychani  o‘z  ichiga  oladi.  Sentriola    sitoplaz-
maning  o‘zidan  o‘zi  ko‘payadigan  organoidi  hisoblanadi.  Ularning  ko‘pa-
yishi,  oqsil  kichik  bo‘lakchalarning  o‘zini  o‘zi  yig‘ish  jarayonida  amalga 
oshiriladi.  Hujayra  markazi  hujayralarning  bo‘linishida  muhim  ahamiyat-
ga  ega.  Hujayra  markazidan  bo‘linish  bilan  urug‘larning  o‘sishi  boshla-
nadi.  Ko‘pchilik  o‘simlik  va  suv  o‘tlarida  hujayra  markazi  yo‘q,  shuning 
uchun bo‘linish urchug‘lari maxsus ferment markazlaridan hosil bo‘ladi.
Sitoskelet. Eukariot hujayralarga xos bo‘lgan xususiyatlardan biri, ular-
ning  sitoplazmasida  mikronaychalar  va  oqsil  tolalaridan  iborat  bo‘lgan  
tayanch  skelet  tuzilmalarning  mavjudligidir.  Sitoskeletning  elementlari 
yadro qobig‘i va tashqi sitoplazmatik membrana bilan zich birikkan bo‘lib, 
sitoplazmada  murakkab  bog‘lamlarni  hosil  qiladi.  Sitoplazmaning  tayanch 
elementlari hujayraning shaklini aniqlaydi, hujayra ichki tizimlarining ha-
rakatini va butun hujayraning joyini o‘zgarishini ta’minlaydi.
Endoplazmatik to‘r necha xil bo‘ladi?
Sitoplazmada qanday organoidlar joylashgan?
Hujayraning qaysi organoidlari o‘zini o‘zi hosil qilish xususiyatiga ega 
va nima uchun shunday bo‘ladi?
Kiritmalar deb nimaga aytiladi?