7398b1cc-0a47-4d0e-b58e-dd2544d80cac pdf

Leksik  vositalar. 
So`zlar  o`z  ma’nosi  bilan 
biror  harakatga 
(qo`li  gul  odam)
  ko`chiriladi, 
natijada 
gul
 
so`zi  qo‘shimcha  uslubiy  mazmun 
oladi.  Shuningdek, 
ko`z,  til,  ona
 
kabi  so‘zlarning 
ma’nosi  ko‘chirilishi  mumkin.  Ayrim  so‘zlar  esa 
o‘z leksik ma’nosi bilan birga, qo‘shimcha modal 
mazmun ifodalaydi: 
do`st, yer, qahramon, go`zal, 
aqlli,  mehr,  ishbilarmon
 
kabi  so‘zlar  ijobiy 
ma’no, 
bo`hton,  yolg`onchi,  yalqov,  sassiq, 
dushman
 
kabi so‘zlar esa salbiy ma’no ifodalaydi. 
So‘zning  o‘z  ma’nosidan  ko‘chishi,  uslubiy 
mazmun  olishi  ko‘proq  badiiy  uslub,  ba’zan 
ommaviy  uslub  va  o‘rni  bilan  og‘zaki  so‘zlashuv 
tilida uchraydi. 
Biz 
shaxslarga, 
predmetlarga, 
hodisalarga  ikki  xil  baho  beramiz:  ijobiy 
baho-bunda  moyillik, sevish, hurmat qilish, 
mehr-muhabbat 
tuyg`ulari 
ifodalangan 
bo`ladi: 
ofarin,  yoqimli,  ajoyib,  go`zal, 
shirin, chiroyli, saxiy, baxtli
 kabi. 
So`zlar o`z ma’nosi bilan 
betaraf bo`lsa ham  
(ota, ona, suv, non, go`sht, 
ishonch, o`rmon, gilos va 
b.), kontekstda  ko`chma 
ma’noga ega boladi.
 
Gulning chiroyli belgisi 
odamga (gul yuz), o`rin-
joyga (gul bog`), biror 
harakatga (qo`li gul odam) 
ko`chiriladi, natijada gul 
so`zi qo‘shimcha uslubiy 
mazmun oladi.
 
Metafora, metonimiya, 
sinekdoxa, 
kinoya, tag ma’no 
kabi leksik vositalar ham 
uslub yaratishda muhim 
o‘rin tutadi.
 
 

---

164 
 
Salbiy bahoda nafrat, xafa bo‘lish, ranjish, haqorat, dil og‘rishi kabi tuyg‘ular 
ifodalanadi. Masalan, 
xasis, bevafo, badnafs, ochko`z, firibgar, va’daboz, badbaxt
 
va  boshqalar.  Ma’lumki,  fe’l  so‘
z  turkumlari  ichida  xilma-xil  shakllarga  boy 
bo‘lib,  shu  tufayli  uning  uslubiy  imkoniyatlari  ham  nihoyatda  kengdir:  birgina 
zamon  va  shaxs  qo‘shimchalarining  ko‘pligi  ulardagi  sinonimik  qatorlardan 
istalgan  ma’noni  ifodalash  uchun  so‘zlovchiga  bu  fe’l  shak
llaridan  birini  tanlay 
olish imkonini beradi. 
 
Esse va uning tuzilishi
 
 
Mustaqi
l  janr  sifatida  A.Montel  ijodida  tarkib  topgan.  Bu  janr  G‘arbda 
oldinroq  ishlatilgan  bo‘lsa
-
da,  o‘zbek  adabiyotida  XX
-asrning  70-80-yillaridan 
esse yaratila boshlandi.  
 
 
 
 
 
Talabalarning  faqatgina  umumiy  tushunchalar  bilan  tanish  ekanligi  yetarli 
emas.  Talabalar  har  qanday  mavzudagi  qarama-qarshi  fikrlar  va  qarashlarni 
o‘zlashtirishlari,  ya’ni  ularni tahlil  va  kerak  bo‘lsa  tanqid  qilib  ham  o‘rganishlari 
ESSE 
 
ilmiy 
publitsistik
 
Esse
 
–
 
fransuzcha  so‘z  bo‘lib,  asl  ma’nosi  “urinish”, 
“sinash”,  “ocherk”dir.  Esse  orqali  narsa  va  hodisalarga  yoki 
shaxsga  oid  subyektiv  fikr  bayon  qilinadi.  Esse  falsafiy, 
tarixiy  biografik,  publitsistik,  adabiy  tanqidiy,  ilmiy 
ommabop  va  sof    beleristik  xara
kterda  bo‘ladi.  Esse  uslubi 
obrazliligi,  ofaristikligi,  jonli  tilga  yaqinliligi  bilan  ajralib 
turadi.  Mazmuni  muayyan  sabab  yoki  masalaga  oid  tugal 
tafsilotni  yoki  aniqlikni  talab  qilmaydigan  individual 
taassurot va mulohazalardan iborat bo‘ladi.